Klimaatverandering, homoseksualiteit en consumentisme. Kunnen deze onderwerpen in een roman worden behandeld zonder de rode draad kwijt te raken? Lieke Marsman, filosoof en dichter, krijgt het voor elkaar in haar boek Het tegenovergestelde van een mens. De roman is geschreven in een afwisseling aan stijlen. Ida – 1,76 meter lang, 29 jaar, zwart haar met een beginnende grijze gloed – vertelt in Marsmans boek over haar twijfelachtige identiteit, haar lesbische relatie met promovendus Robin en een onderzoeksproject over een dam in Noord-Italië. Nadat Ida als klein kind van haar moeder te horen krijgt dat de mens ‘door en door slecht is’, besluit ze als het tegenovergestelde van een mens te leven. Met een diepzinnige en absurde blik kijkt Ida niet alleen naar de wereld om haar heen, maar reflecteert ze voornamelijk op haar eigen gedachtes. Zo vult de jaloezie en bezitterigheid van Ida jegens Robin een groot deel van het verhaal.
Tekst: Guus Timmermans
Een wirwar aan verhalen
De filosofische blik is echter niet het enige aantrekkelijke in dit boek. Een fraaie vervlechting van poëzie en beschouwend proza geeft de roman een uniek karakter. Marsman onderbreekt het verhaal van Ida telkens met filosofische onderwerpen, poëtische teksten of amusante hersenspinsels. Deze bevatten een essayistische insteek en worden uiteengezet in korte hoofdstukken met een vaak ongerijmde titel als Vakantiedoeboek (Bij Extreme Hitte). Het leidmotief in deze tussenstukjes en ook in het verhaal van Ida is de egocentrische houding van de mens ten opzichte van de natuur. Op een geëngageerde wijze haalt Marsman dit onderwerp vaak aan via uitspraken van klimaatactivist Naomi Klein, tevens Ida’s heldin. Overtuigend verspreidt ze via Kleins theorieën niet alleen haar eigen visie op deze lastige kwestie, maar ondersteunt ze dit ook nog met de theorie van bekende filosofen, zoals Descartes, Kant of Pascal.
‘Wie wegloopt met de zee, laat een zee aan vissen achter.’
Ook ingewikkelde thema’s als homoseksualiteit en liefde worden begrijpelijk gemaakt via absurde humoristische vergelijkingen. Zo wordt de realistische vorm van vegetarisch vlees vergeleken met het gebruik van dildo’s door lesbiennes. Het is echter Marsmans argumentatie en schrijfstijl die de absurde roman glashelder en overtuigend maakt. Zo legt ze aan de hand van de vlees-dildovergelijking haarfijn uit waarom de besmettingsangst voor homoseksualiteit onzin is. Soortgelijke vergelijkingen en het verhaal van Ida zelf wisselen elkaar in rap tempo en abrupt af. Zo wordt de lezer telkens opnieuw geprikkeld door de roman. Dit werkt in het voordeel van Marsman, die op deze wijze de lezer soepel kan overtuigen van haar meningen over het milieubeleid en de strijd tegen het consumentisme.
Ongecompliceerde argumentatie
Naast de fragmentatie van Ida’s verhaal en de eclectische vorm van filosofische vraagstukken gaat de roman ook op een andere manier tegen de conventionele prozaregels in. Marsman vult verschillende pagina’s met slechts twee zinnen en smeert op die manier een van haar gedichten uit over zes bladzijden. Ook begint midden in het boek de telling van de hoofdstukken plotseling opnieuw. In dit tweede deel begint de stage van Ida bij een dam in Noord-Italië die op doorbreken staat, een metafoor voor het huidige klimaatprobleem. Dit laatste stuk bevat meer filosofische teksten dan het eerste stuk en werkt als een cliffhanger voor het verhaal over het afbreken van de dam in de Alpen. Waar in het eerste deel deze tussenstukken echter dienden ter illustratie van Ida’s gedachtegang, ligt de nadruk in de tweede helft juist op deze vraagstukken. De gedachtes van de lezer zijn intussen al zo nauw verbonden met Marsmans ideologie dat ze gemakkelijk met haar relatief eenvoudige uitleg ondersteuning voor haar meningen vindt. De ongecompliceerde argumentatie is de auteur eigen. Weinig schrijvers weten op zo’n geëngageerde wijze de lastige klimaatvraagstukken en andere kwesties behapbaar te maken.
Met Het tegenovergestelde van een mens heeft Marsman een indrukwekkend debuut gemaakt in de prozawereld. De speelse schrijfstijl van de filosofe dwingt de lezer om te reflecteren op het eigen handelen in de huidige maatschappij. Toch heeft het boek naast de filosofische pauzes ook een amuserende functie vanwege het degelijke plot. Hoofdpersoon Ida lijkt dan wel het tegenovergestelde van een mens te zijn, maar in werkelijkheid representeert ze een grote groep mensen met dezelfde mening over de kwesties die in dit boek aan bod komen. Helaas is deze roman niet overbodig in een tijd van groeiend consumentisme, opkomend individualisme en aanzienlijke klimaatproblemen.
