In 2015 maakte de komst van ongeveer 3.000 vluchtelingen naar vluchtelingenkamp Heumensoord bij Nijmegen veel los. Zo ook bij de toen 17-jarige scholier Mika Kraft, die besloot de Facebookpagina Humans of Heumensoord op te richten om de andere kant van het vluchtelingenverhaal te laten zien. Nu, twee jaar later, is er een boek van het project, dat afgelopen vrijdag officieel werd gepresenteerd.
Positief tegengeluid
Kraft, nu student fotografie aan het KASK Gent, kwam naar eigen zeggen met het idee om te beginnen met Humans of Heumensoord, geïnspireerd op het format van de Facebookpagina Humans of New York, naar aanleiding van de manier waarop over vluchtelingen werd gesproken. ‘Het ging in die tijd veel over het abstracte beeld van “de vluchteling” en daarom wilde ik laten zien wie de individuen achter dat etiket zijn’, vertelt Kraft. Mensen reageerden erg enthousiast op het initiatief en kort na het ontstaan van de pagina had hij een team van vier mensen bij elkaar om verhalen te verzamelen en foto’s te maken. ‘Door een positief tegengeluid te laten horen wilden we een brug proberen te slaan tussen de bewoners van Nijmegen en de vluchtelingen in Heumensoord’, legt Kraft uit. Veel vluchtelingen vonden het ook fijn dat ze de kans kregen hun verhaal te presenteren. ‘De term vluchteling is erg geladen en dit was een mooie manier voor hen om zichzelf en hun vaardigheden te profileren zonder die bagage’, zegt Kraft. Dat is ook iets waar het team rekening mee hield. Voordat de interviews plaatsvonden, wilde het team eerst goed weten wat we voor de vluchtelingen konden betekenen. ‘In zo’n portret leggen die mensen eigenlijk hun hele leven bloot, dus dat is best veel gevraagd. Daarom leerden we ze eerst kennen en bouwden een vertrouwensband op, voordat we over de Facebookpagina begonnen.’
Oude en nieuwe verhalen
Begin 2016 werd het kamp in de bossen van Heumensoord ontruimd en verhuisden de vluchtelingen naar andere opvangcentra of bouwden een leven op in Nederland. Enige tijd daarna kwam Marleen van Klingeren op het idee voor een vervolgproject. Van Klingeren was vanaf een vroeg stadium bij het project betrokken als interviewer. waarbij haar eigen ervaringen als humanitair onderzoeker goed van pas kwamen. Kraft sloot zich toen ook aan bij het vervolgproject. ‘Het leek haar interessant om de vluchtelingen een jaar na de eerste interviews weer op te zoeken en te kijken hoe het nu met ze gaat. Sommige mensen zijn namelijk goed terechtgekomen, terwijl anderen misschien nog een langere weg te gaan hebben.’ Ook was er genoeg ruimte voor het schrijven van nieuwe verhalen. Met drie schrijvers van het interdisciplinair productiehuis De Nieuwe Oost zijn Kraft en Van Klingeren toen gaan samen werken om het boek uit te geven. Daarin zijn foto’s en twaalf verhalen gepubliceerd, die juist weer anders zijn dan op de Facebookpagina. De illustraties in het boek zijn gemaakt door Fadi Nadrous. Deze jonge kunstenaar uit Syrië kon mede dankzij Humans of Heumensoord aan de slag bij Trouw als illustrator. ‘Fadi is in Nederland enorm opgebloeid’, vertelt Kraft. ‘Voor ons boek heeft hij illustraties gemaakt van dingen die je niet in foto of tekst kan vatten.’ Nadrous is niet de enige ex-Heumensoordbewoner die bij het project betrokken is. Een groot deel van de foto’s zijn bijvoorbeeld gemaakt door Mahmod Kharrat, een fotograaf uit Syrië, met wie Kraft veel heeft samengewerkt.
Breder beeld
In het boek staan overigens niet alleen verhalen van vluchtelingen, er is ook een contexthoofdstuk, waarvoor allerlei andere mensen die bij het kamp in Heumensoord betrokken waren, zijn geïnterviewd. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om vrijwilligers die actief waren in het kamp zelf, maar ook een buschauffeur die veel vluchtelingen rondreed van het ene opvangcentrum naar het andere. ‘We willen dat het boek als naslagwerk dienst kan doen. Mensen moeten het bij wijze van spreken over tien jaar op kunnen pakken en de herinneringen van die tijd herleven’, legt Kraft uit. ‘Daarom willen we een verhaal vertellen dat verder reikt dan onze eigen ervaringen. Zelfs mensen die de gebeurtenissen alleen op televisie hebben gezien, moeten het gevoel kunnen herleven dat ze op dat moment hadden toen ze op de bank zaten.’