Home Opinie & AchtergrondInterview ‘Rusland went nooit’

‘Rusland went nooit’

door Redactie

Olaf Koens deed verslag van de MH17-ramp, het conflict op de Krim en de Olympische Spelen in Sotsji. Hij reisde af naar elke grote Russische stad en iedere uithoek. ‘In Rusland bestaat geen sleur. Alles kan ieder moment voorbij zijn en dat weet iedere Rus vanaf dag één.’

Tekst en foto’s: Bas van Woerkum

‘Mijn boek gaat echt fucking goed, binnen een week ligt de derde druk al in de winkel’, vertelt Olaf Koens trots op het pontje richting Amsterdam-Noord. Hij komt net terug uit Brussel voor de promotie van zijn nieuwe boek Oorlog en Kermis. Met deze titel sloot Koens een acht jaar lange correspondentie in Rusland af. Hij sprak drugsverslaafden, taxichauffeurs, militairen en walvisvangers, maar bovenal gewone burgers.

koens1Toen Koens 19 jaar oud was, vertrok hij halsoverkop naar Rusland, de liefde achterna. Na verschillende bijbaantjes werd hij in 2007 correspondent voor RTL en in 2013 voor De Volkskrant. Als er ergens iets staat te gebeuren, dan wil Koens er meteen op af. ‘Ik vind dat fantastisch. Ik heb een rugzak en daar kan ik de hele wereld mee over. Achter nieuws aanrennen is leuk. Ik hoef niet de eerste te zijn, maar ik wil er wel bij zijn.’

In 2014 werd Koens door het vakblad Villamedia verkozen tot Journalist van het Jaar. Toch vond Koens op een gegeven moment dat hij niet langer in Rusland kon blijven. ‘Sinds de oorlog is er veel veranderd, het was tijd om te gaan.’ legt hij uit. ‘Rusland is echter een geweldig land. Ik mis het ook enorm.’ Vlak voordat hij vertrekt naar Tel Aviv voor een nieuwe baan, vertelt hij over het bizarre Rusland, waar veelvuldig drugsgebruik, een verzonnen oorlog en een propagerende Poetin de realiteit zijn.

Russische kermis
‘Rusland is echt het tegenovergestelde van Amsterdam-Noord’, begint Koens. ‘Geen dag is er voorspelbaar, ieder moment kan er iets gebeuren. Dat is hier gewoon niet zo’. Tolstoj en Dostojevski vingen de essentie van Rusland al mooi in vier woorden: oorlog en vrede, misdaad en straf. Koens sluit zich volledig bij deze bijschrijving aan, maar voegt er met zijn boek nog een vijfde aan toe: ‘Rusland is ook een beetje een kermis, omdat iedereen ondanks alle nare dingen, toch vrolijk en positief blijft. Een mooi Russisch gezegde luidt: “Het gaat slecht, maar het is nog nooit zo goed gegaan”. Dat vangt de mentaliteit van de Russen erg goed’, lacht Koens.

Als je verliefd bent, moet je meteen met dat meisje naar bed.

Iedere Rus leeft alsof het zijn of haar laatste dag is, want in Rusland weet je het nooit zeker. ‘Het is altijd feest, sleur bestaat er niet. Als je geld hebt, moet je dat nu uitgeven. Als je verliefd bent moet je nú met dat meisje naar bed, want voor je het weet is ze morgen met iemand anders getrouwd. Als je dat meisje echt leuk vindt, moet je ook meteen met haar trouwen’, vertelt Koens vol waardering. ‘Geen getreuzel, gewoon doen. Ik vind dat fantastisch.’

Gewoon doen: naar die spreuk leven de Russen ten volste en dat is ook te zien aan het drugsgebruik. Veel mensen gebruiken sol en spice: synthetische drugs die mensen na langer gebruik stemmen laat horen, ze gek maakt en soms zelfs uit het raam doet springen. ‘In Rusland is dat een enorm probleem. Van sol en spice zijn geen betrouwbare gegevens, maar in 2008 waren 2,5 miljoen van de 143 miljoen Russen verslaafd aan heroïne. Heroïne is nog redelijk moeilijk om aan te komen. Sol en spice maak je gewoon in je eigen badkamer met spullen die je via internet legaal thuis kunt laten bezorgen.’ Waarom Russen deze drugs die hen het graf injagen, toch gebruiken? ‘Omdat Russen extremisten zijn. Krankzinnige drugs? Oké, let’s try!’

‘Poetin is niet zo relevant’
‘Rusland is veel meer dan alleen Poetin, maar daar kom je alleen achter door heel Rusland door te jakkeren’, aldus Koens. In de Westerse media wordt de Russische president vaak gezien als de belichaming van het gehele land. Koens heeft er bewust voor gekozen Poetin in zijn boek uit beeld te laten, omdat hij de grote rol die hem wordt toebedeeld, overdreven vindt. ‘Als Poetin er niet was geweest, was er wel een andere Poetin geweest’, legt hij uit. Volgens Koens is hij slechts een deel van het verhaal, een micromanager die kleine problemen oplost en het Russische systeem op die manier naar zijn hand zet. ‘Natuurlijk mag je zijn rol niet onderschatten, maar door enkel hem te begrijpen, weet je niet hoe heel Rusland in elkaar steekt. Daarvoor moet je overal in het land met allerlei verschillende Russen spreken.’ olaf2

Rusland is veel meer dan alleen Poetin.

‘We zijn helemaal mediageil overal alles wat Poetin doet’, vervolgt Koens. ‘Als die gast in een duikboot naar de bodem van de aarde gaat, dan moet dat gelijk op alle persbureaus te zien zijn. Hoe meer ik daarover nadacht, des te meer ik dacht: “Fuck it, ik laat hem gewoon weg.”
Ik wilde niet dat iedereen nog een keer de wikipediapagina van Poetin door de strot kreeg geduwd. Het probleem dat we in Nederland hebben, is dat we pas iets interessant vinden als er een dictator bij komt kijken. Dat is een beetje een journalistieke afwijking. Ik mocht op Lowlands bijvoorbeeld eens een speech geven en ik wilde het over de liefde hebben. Dat vond iedereen saai. Toen zei ik: “Ik zou het ook leuk vinden om een speech te geven waarin ik uitleg waarom Poetin niet zo interessant is”. Onmiddellijk klonk het: “Oh, Poetin. Geweldig, doen!”. Zelfs het verhaal dat die gast niet interessant is, vinden we boeiend omdat het over hem gaat.’

Natuurljk speelt Poetin wel een grote rol in Rusland. De meeste Russen hebben veel vertrouwen in hun president. Daarnaast houden de ze zich echter niet zo met politiek bezig. ‘De verhouding tussen de gemiddelde Rus en het Kremlin is heel anders dan die tussen de gemiddelde Nederlander en het Binnenhof. Ik werk godzijdank niet bij de publieke omroep, maar als ik dat wel deed, had ik vijf keer per dag gehoord: “En dat van onze belastingcenten!” Dat is een typisch Westers, democratisch gevoel, dat de Russen totaal niet hebben. Ze maken een heel groot onderscheid tussen politiek en wie ze zelf zijn en ze verwachten ook niets van het Kremlin. Daarnaast hebben ze nooit beter geweten dan dat er een despoot in het Kremlin zit.’

Een verzonnen oorlog
De Russen hebben altijd behoefte gehad aan een machtig leider, iemand die hen de juiste weg wijst. Dat is in de huidige situatie niet anders. ’84 procent van de Russen loopt achter Poetin aan’, vertelt Koens. ‘Hij heeft veel klaargespeeld, zoals de organisatie van de Olympische Spelen en grote economische groei. Na zijn herverkiezing moest Poetin dit soort wonderen blijven verrichten om het vertrouwen van het volk te behouden. olafkoensOp een gegeven moment lukte hem dat echter niet meer. Een oorlog is dan een handig middel om het volk achter je te krijgen, omdat iedereen
dan samen tegenover de gezamenlijke vijand gaat staan. Het conflict op Oost-Oekraïens grondgebied, dat door de annexatie van de Krim is uitgemond in een oorlog, is op deze manier ontstaan. Aan het einde van het derde hoofdstuk van zijn boek, schrijft Koens dat de oorlog is verzonnen om een broedervolk met een lange, gezamenlijke geschiedenis uiteen te drijven. ‘Als je drie jaar geleden had beweerd dat Rusland en Oekraïne binnenkort met elkaar in oorlog zouden zijn, zou je worden uitgelachen.’

De hele oorlog in Oekraïne is verzonnen om een broedervolk uiteen te drijven.

‘De hele oorlog is nep, gemaakt door televisiebeelden’, roept Koens. ‘De Russische staatstelevisie laat alleen maar zien hoe de fascisten uit Kiev de mensen in Oost-Oekraïne afslachten. In Oekraïne zijn alleen maar beelden te zien van Russische soldaten die Oekraïne binnenvallen en mensen vermoorden. Als je daar lang genoeg naar kijkt, ga je vanzelf in die beelden geloven. De leugens worden waarheid, het wordt ineens echt oorlog. Op dat moment krijgen het Kremlin en de macht in Kiev een vrijbrief om daar hard op in te spelen. En dat werkt. Als je de media onder controle hebt, heb je alles onder controle.’

Beangstigende ontwikkelingen
Na tien jaar lief en leed met Rusland te hebben gedeeld, as het voor Koens genoeg geweest. ‘Sinds de oorlog in Oekraïne is het klimaat heel erg omgeslagen, dat was aan veel dingen merkbaar. Op een gegeven moment vloog ik naar Magadan, een plaatsje ongeveer tienduizend kilometer van de Krim vandaan. Het enige waar men het daar over had was die oorlog. De gedachte dat mensen helemaal aan de andere kant van Rusland ook met de oorlog bezig waren, vond ik beangstigend.’
Een andere ontwikkeling laat echter nog duidelijker zien dat er in de afgelopen jaren veel veranderd is, vindt Koens. ‘Onlangs is er een wet aangenomen in Rusland, die ervoor zorgt dat mensen met een dubbel paspoort zich moeten inschrijven in een soort nationaal register. Ik moest daardoor met mijn dochter in de kinderwagen naar een of ander lelijk Sovjetkantoor waar zo’n pennenlikker zat, die vroeg of ik even kon wachten. Even later komt een man naar buiten. “Wie is hier de verrader?” vroeg hij doodgewoon. Mijn dochter van vijf maanden was een verrader, alleen omdat ze een dubbel paspoort had. Toen ik een kwartier later buiten stond dacht ik echt holy shit. Daarna ben ik naar huis gegaan en zei ik tegen mijn vrouw: “We moeten hier weg.” Toen zei ze: “Je hebt groot gelijk, we gaan weg.”’

Mijn dochter van vijf maanden was een verrader.

Rusland over vijf jaar?
De toekomst van Rusland is compleet onvoorspelbaar, net zoals elke dag dat is. ‘Ik heb geen idee hoe het land er over vijf jaar uit ziet, niemand weet dat. Wie had vijf jaar geleden kunnen voorspellen dat het nu zo zou zijn? Alles gebeurt er zo onverwachts, dat went nooit. Het grootste probleem nu in Nederland, is dat er bijna geen contact is: binnen de diplomatieke wereld spreken weinig mensen de Russische taal en op universiteiten wordt deze ook nauwelijks nog onderwezen. Daarnaast zijn er veel te weinig journalisten die zich met Rusland bezighouden. Die drie factoren zorgen voor veel onbegrip. Ik geef veel lezingen en voordrachten over Rusland en vaak wordt mij dan gevraagd: “Wat kunnen wij doen?” Dan zeg ik: “Ga maar. Ga maar naar Rusland toe. Ga maar kijken. Ga maar met ze praten. Ga vrienden maken.” Het belangrijkste is dat er contact is, dan weet je wat er speelt.’ Hij lacht: ‘Met een beetje geluk of pech kom je getrouwd en met een kind terug.’

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen