Op 2 en 3 april strijken helden en heldenexperts van over de hele wereld neer in het bescheiden Nijmegen voor de Hero Round Table-conferentie. Philip Zimbardo, bekend als de bedenker van het Stanford Prison Experiment, is een van de gastsprekers. ANS kreeg een spoedcursus heldhaftigheid van de Amerikaanse sociaal-psycholoog.
Tekst: Tijs Sikma
‘I believe there’s a hero in all of us, that keeps us honest, gives us strength, makes us noble, and finally allows us to die with pride.’ Aldus sprak Spiderman. Het is slechts één quote uit de oneindige stroom aan superheldenfilms die de laatste jaren op het witte doek verschijnen; superhelden zijn populairder dan ooit. Schuilt er daadwerkelijk een held in ieder van ons? Of kijken we liever naar helden dan er zelf een te zijn?
De vraag of er in ieder van ons een held schuilt, staat centraal bij de Hero Round Table-conferentie, dat op 2 en 3 april zal worden gehouden op de Radboud Universiteit. Het is de enige conferentie ter wereld die zich geheel wijdt aan het praten over heldhaftigheid en waarin de bezoekers ook worden gestimuleerd samen heldendaden te verrichten.
Misschien wel de bekendste gastspreker op de Hero Round Table-conferentie is Philip Zimbardo. Internationaal is hij berucht/geroemd als de bedenker van het Stanford Prison Experiment. Bij dit experiment in de kelders van de universiteit van Stanford werden studenten willekeurig verdeeld in een groep bewakers en een groep gevangenen. Na zes dagen werd het experiment al stopgezet, omdat de ernst van de mishandelingen die de bewakers bij de gevangenen aanrichtten te groot werd bevonden. 
Het Stanford Prison Experiment liet zien hoe weinig er nodig kan zijn om het slechtste in mensen naar boven te halen. Zimbardo heeft zich blijkbaar afgekeerd van de kwade kanten van de mensheid en houdt zich tegenwoordig juist bezig met de vraag wat mensen tot helden maakt. Zimbardo is oprichter en baas van het Heroic Imagination Project. Dit is een internationale non-profitorganisatie die het doen van heldendaden in het dagelijkse leven actief promoot. De organisatie geeft op scholen en bij bedrijven cursussen en lezingen over hoe je een held kunt worden. ‘We proberen mensen er van te overtuigen dat helden geen speciale mensen zijn. Het zijn gewone mensen die ongewone dingen doen.’ ANS haalde haar strakke maillot uit de kast en trok een onderbroek over haar hoofd voor een lesje helfhaftigheid van Zimbardo.
Wat karakteriseert volgens u heldhaftigheid?
‘Heldhaftigheid is een daad. Vaak komt het neer op het transformeren van persoonlijke deugden als compassie en empathie naar deugden die in dienst staan van de gemeenschap. Deze daad heeft als doel het helpen van iemand in nood of het beschermen van een moreel doel.
‘Bij een heldendaad weet de held altijd dat hij een risico loopt. Heldhaftigheid is iets anders dan altruïsme. Altruïsme is een sociale handeling, maar draagt niet noodzakelijkerwijze een hoge prijs met zich mee. Ik doneer regelmatig bloed aan de bloedbank en ik geef geld aan goede doelen, maar dit draagt geen risico voor mij.
‘Heldendom is een label dat anderen op je plakken. Het verschilt daarom ook per tijd en per maatschappij wie als een held wordt beschouwd. Wij van het Heroic Imagination Project proberen de opvatting van heldendom daarom ook te verbreden door te onderzoeken hoe dit per tijd en per maatschappij verschilt.’
Wat zorgt ervoor dat sommige mensen helden worden en anderen niet?
‘In de wetenschap is nog maar weinig onderzoek gedaan naar heldendom. De ‘heldengemeenschap’ rondom de Hero Round Table probeert te ontdekken waarom sommige mensen helden worden en anderen niet. Wat we al hebben ontdekt, is dat personen die opgroeiden in een gezin waarin veel aandacht was voor het helpen van anderen, een grotere kans hebben om een heldendaad te verrichten.
‘Uit ons onderzoek in Amerika bleek dat zwarte mensen twee keer zo vaak aangaven om iemand in nood te helpen.’
‘Uit ons onderzoek in Amerika bleek dat zwarte mensen twee keer zo vaak aangaven om iemand in nood te helpen. We denken dat dit komt omdat zij vaker in armere buurten wonen, waar meer leed plaatsvindt. We gaan er vanuit dat mensen die lijden of hebben geleden empathischer zijn en daardoor eerder anderen zullen helpen.’
Wat zijn de beste maatregelen die een overheid zou kunnen nemen om het doen van heldendaden te stimuleren?
‘Ten eerste zou elk land de zogenaamde Good Samaritan Law moeten invoeren; als je iemand probeert te helpen in een noodsituatie, zou je gevrijwaard moeten zijn van alle negatieve consequenties die je hierdoor teweegbrengt. Op internet circuleert een filmpje van een meisje in China dat overreden is en waar geen van de voorbijgangers een poging doet het kind te helpen. Uiteindelijk brengt een schoonmaakster het kind naar het ziekenhuis, waar ze overlijdt aan haar verwondingen. Omdat andere voorbijgangers bang waren om naderhand door de familie van het meisje aangeklaagd te worden, hielp niemand het kind.
‘Daarnaast zou er meer zichtbaarheid moeten worden gegeven aan heldendaden. Vooral de media hebben hierin een belangrijke rol. Het probleem is echter dat zij zich meestal focussen op negatieve gebeurtenissen: If it bleeds, it leads. Verhalen met helden staan meestal achter in de krant, als ze het nieuws al halen.
‘Om heldendaden meer zichtbaarheid te geven, hebben wij van het Heroic Imagination Project in Hongarije speciale media feeds; als we horen van een heldendaad, proberen we deze vast te leggen en zenden we het materiaal ervan naar de Hongaarse media.’
Welk advies zou je aan studenten in Nijmegen willen geven zodat ze een held kunnen worden?
‘Voor de studenten in Nijmegen heb ik een concrete opdracht: zorg ervoor dat je elke dag van deze week een persoon zich speciaal laat voelen. Spreek een vreemde aan en probeer wat over zijn of haar leven te weten te komen. Geef diegene daarna een oprecht compliment. Als zich dan een situatie voordoet waarin heldenmoed is vereist, ben je eerder geneigd een heldendaad te verrichten, omdat het helpen van een vreemde een gewoonte is geworden.
‘Wij proberen mensen ervan te overtuigen altijd met anderen samen te werken, in zogenaamde herosquads.’
‘Een andere tip die ik studenten wil meegeven, is dat je altijd voor medestanders moet zorgen als je een heldendaad wilt verrichten. Een held wordt vaak onterecht gezien als iemand die in zijn eentje opereert. Wij proberen mensen ervan te overtuigen altijd met anderen samen te werken, in herosquads.
‘Als je een heldendaad in een groep verricht, loop je daarnaast niet het gevaar te worden gezien als een radical, als iemand die uit eigen belang handelt of als iemand die met zijn heldendaad alleen maar aandacht wil. Als je een misstand met een groep aanpakt, wordt het een point of view en is het niet slechts een persoonlijke mening.’