Home Opinie & AchtergrondInterview ‘We leven in een continue burgeroorlog’

‘We leven in een continue burgeroorlog’

door Redactie

Het anarchisme is een beweging die streeft naar een samenleving zonder staatsapparaat. Dit roept een beeld op van complete wanorde, maar klopt dat beeld wel? ANS ging langs bij de Anarchistische Groep Nijmegen (AGN) en zocht het uit. Staat anarchisme gelijk aan chaos of biedt het een alternatieve ordening van de samenleving?

Tekst: Vera Crienen 
Foto’s:
Sven Nijhof

Dit artikel verscheen eerder in het zesde nummer van ANS

In de film V for Vendetta uit 2006, zegt de anarchistische hoofdpersoon V: ‘Anarchy means “without leaders”, not “without order”. With anarchy comes an age or ordnung, of true order, which is to say voluntary order.’ Volgens V staat anarchie niet gelijk aan chaos. Het is een nieuwe, vrijwillige ordening van de maatschappij.

Het anarchisme ontwikkelde zich in de negentiende eeuw als afsplitsing van het socialisme. Waar het socialisme centraal gezag erkent, wijst het anarchisme iedere vorm van autoriteit af. In de jaren 60 en 70 werd het anarchisme populair onder de provo-, punk- en kraakbewegingen, ook in Nijmegen. De Piersonrellen zijn een belangrijke gebeurtenis in de Nijmeegse geschiedenis. In 1981 kwamen Nijmeegse krakers in verzet tegen de gemeente, vanwege plannen om een parkeergarage te bouwen in de Piersonstraat in het centrum. Dit liep uit op een van de hevigste krakersrellen die Nederland ooit heeft gekend. De Mobiele Eenheid trad op met traangas en rolde met tanks door de Nijmeegse straten. Onder de krakers en hun sympathisanten waren veel anarchisten en andere links-alternatievelingen.

Sinds het einde van de jaren 80 is het aantal mensen dat zich uitgesproken anarchistisch noemt, flink teruggelopen. In Nijmegen, ooit een anarchistisch bolwerk in Nederland, zijn er echter nog steeds anarchisten actief. ANS sprak met leden van de Anarchistische Groep Nijmegen (AGN), een anarchistische organisatie die werd opgericht in 2009. De AGN heeft zeven leden, waaronder Arthur, Tommy en Else, die pseudoniemen gebruiken uit veiligheidsoverwegingen. ‘We krijgen soms bedreigingen vanuit extreem-rechtse hoeken’, zegt Tommy. AnarchistenLachenHij is docent, Arthur heeft een baan in de zorg en Else werkt in de communicatie. Het is duidelijk dat het vooroordeel van anarchisten als punkers en krakers achterhaald is; ze dragen geen kisten en hebben geen groene hanekam. Pleiten de Nijmeegse anarchisten voor een samenleving van chaos of geven ze een alternatief voor een overgereguleerde maatschappij? 

Een sociale burgeroorlog
Volgens de leden van AGN wordt er in Nederland voortdurend een sociale strijd gestreden. ‘We leven in een continue burgeroorlog. Die wordt niet gevochten met miltaire wapens, maar met papier, structuren, belastingen en regels. Op die manier worden er constant machtsverhoudingen in de samenleving gebouwd’, beweert Arthur. ‘Wij zijn fundamenteel tegen de hiërarchische structuren van de overheid. Deze zorgen er namelijk voor dat mensen in het dagelijks leven geen invloed meer hebben op de manier waarop de maatschappij tot stand komt’, legt hij uit. Tommy knikt instemmend. ‘Politici worden eens in de vier jaar gekozen door “het volk”, maar hoeven vervolgens geen verantwoording aan de burgers af te leggen.’ Arthur vindt dat dit duidelijk zichtbaar is in de manier waarop politieke leiders zich gedragen. ‘Politici zijn bezig met een tactische positie kiezen in het kabinet of in de Tweede Kamer, om vervolgstappen te kunnen zetten in hun carrière.’

‘Wij zijn fundamenteel tegen de hiërarchische structuren van de overheid.’

De Nijmeegse anarchisten zijn ook tegen de manier waarop het functioneren van de overheid is verweven met de belangen van het kapitaal. In de politiek is alles gaan draaien om de economie, vinden zij. ‘Dat zie je duidelijk als je kijkt naar waar de grote politici van de afgelopen jaren nu werken’, vertelt Tommy. ‘Veel van hen werken nu in de bankwereld als topfunctionarissen, zoals Gerrit Zalm en Wim Kok.’

‘De centrale overheid heeft nu meer macht over het leven van mensen dan elk ander regime in de geschiedenis.’

De anarchisten van AGN beweren dat de centrale overheid nooit eerder zoveel macht over het volk heeft gehad. ‘In de middeleeuwen werd macht bijvoorbeeld heel anders uitgeoefend. De middeleeuwen waren niet anarchistisch, maar de feodale machthebbers oefenden toen alleen macht uit door eigendom van de grond en het lichaam van de pachters. Ze bemoeiden zich verder niet met de manier waarop een dorpsgemeenschap functioneerde’, vertelt Arthur. ‘Een verbod op roken in cafés zou in de middeleeuwen ondenkbaar zijn geweest’, lacht hij.

Wetten of leefregels?
Ondanks hun kritiek op de macht die de centrale overheid heeft op ons dagelijks leven, zeggen de anarchisten dat ze niet principieel tegen structuur of regels te zijn. De Stembus kan ons niet bevatten‘Regels moeten wel voortdurend geëvalueerd en bijgesteld kunnen worden. Ze moeten niet vastliggen in een wetboek’, zegt Arthur. De Nijmeegse anarchisten zeggen dus niet voor chaos en ongeregeldheid te pleiten. ‘Ik geloof wel in structuur en goede afspraken, als het maar vrijwillige afspraken zijn’, zegt Else. ‘Deze regels moeten echter niet worden gehandhaafd met een politieapparaat.’

Een samenleving zonder algemene wetten klinkt chaotisch. Volgens Arthur is er echter ook geen sprake van uniformiteit in het huidige rechtssysteem. ‘Nu ben je voor je straf afhankelijk van de advocaat die je hebt en de rechter die je veroordeelt. Het probleem van het rechtsstelsel dat we nu hebben, is dat je jezelf kunt afvragen wanneer iets een wet is, en wanneer er een leefregel op wordt gelegd. De wetten bepalen steeds meer ons gedrag’, vertelt Arthur. ‘De centrale overheid heeft nu onder het mom van “wij weten hoe jullie moeten leven” meer macht over het leven van mensen dan elk ander regime in de geschiedenis ooit heeft gehad. De vrijheid waar onze democratie voor staat is dus een heel specifieke, gekaderde vrijheid. Het is iets wat je kunt krijgen, en wat dus ook afgenomen kan worden. Volgens ons is vrijheid niet iets dat je kunt krijgen, maar dat je moet nemen’.

Natuurlijke zelforganisatie
De ideale samenleving van de Nijmeegse anarchisten is er een waarin iedereen kan meebeslissen over zaken die impact hebben op het eigen leven. Deze controle over je eigen leven zou gelden voor alle facetten in de samenleving, van je werk tot de wijk waarin je woont. Dit ideaal is lastig te realiseren. Mensen hebben immers allerlei verschillende belangen. Volgens Tommy valt dit in de praktijk mee. ‘Op het moment dat mensen elkaar kennen en samenleven, merk je dat ze veel gemeenschappelijke belangen hebben. Je zal merken dat dit constante overleg beter functioneert dan de top-downstructuur die we nu kennen. Daarin komt ineens iemand van hogerop in jouw wijk allemaal zaken bepalen waar jij het helemaal niet mee eens bent’, verklaart hij.

‘Op het moment dat de overheid wegvalt, zie je dat mensen een soort natuurlijke zelfregulatie opzetten.’

De AGN gelooft net als de regering in een participatiemaatschappij. Het verschil met de participatiemaatschappij die de overheid bepleit, is dat de anarchisten is niet zijn voor deelname omdat het moet, maar omdat je het zelf wilt. Het gaat hen om het nemen van de eigen verantwoordelijkheid. Het is maar de vraag of mensen deze verantwoordelijkheid ook nemen. Tommy weet echter zeker dat ze dit wel doen, als ze maar de ruimte krijgen om hun eigen leven vorm te geven. ‘De centrale overheid zoals we die nu hebben is een relatief nieuw fenomeen’, zegt hij. ‘Op het moment dat deze wegvalt, zoals bij de Arabische Lente in Egypte, zie je dat mensen een soort natuurlijke zelforganisatie opzetten die in staat is te voorzien in de dagelijkse behoeften. De Arabische Lente was natuurlijk geen anarchistische revolutie. Toch gingen de mensen, nadat de centrale overheid wegviel, zelf hun wijken organiseren met wijkcomités, verdedigingssystemen, afvalverwerking en verkeersregels’, licht Tommy toe.

Een realistisch alternatief?
De AGN probeert bewustzijn voor anarchisme te creëren door met mensen op straat te praten en pamfletten te verspreiden. Daarnaast ontwikkelt ze theorieën en organiseert ze informatie-avonden en demonstraties. AnarchistenTommy

Denken de Nijmeegse anarchisten dat een anarchistische samenleving een realistisch vooruitzicht is? ‘Leven met anarchistische structuren hebben we eeuwenlang niet meer beoefend’, geeft Arthur toe. ‘We moeten daar weer mee experimenteren.’ Ook Tommy denkt niet dat wanneer morgen de structuren van de samenleving uit elkaar vallen, er een anarchistische samenleving ontstaat. ‘Het is een structuur die moet worden opgebouwd en gevoed.’

De Nijmeegse anarchisten geloven wel dat een anarchistische maatschappij uiteindelijk mogelijk is. Als voorbeeld geven ze de burgeroorlog van 1936 in Spanje. Tijdens deze burgeroorlog woonden miljoenen mensen in dorpen en steden samen in een anarchistische samenleving. Grond en productiemiddelen gingen over in handen van de boeren en arbeiders. Het geld werd afgeschaft en vervangen door het onderling ruilen van producten. Woningbouw, watervoorziening, elektriciteit en gas werdem geregeld door de mensen zelf ’, vertelt Arthur. Deze anarchistische samenleving is na drie jaar toch uit elkaar gevallen.

Je kunt je daarom afvragen of anarchisme wel echt werkt. Volgens de Nijmeegse anarchisten is dat wel het geval. ‘De Spaanse anarchisten raakten steeds meer economisch geïsoleerd. Ze kregen geen steun van omringende kapitalistische landen. Voor deze landen was anarchisme heel erg bedreigend’, legt Arthur uit. ‘Als er ergens een anarchistische samenleving ontstaat en die werkt, waarom zouden mensen in andere landen zich dan nog aan de regels houden?’

‘Onze strijd voor anarchisme gaat voorbij de Nederlandse grenzen. Structuren moeten op internationaal niveau worden veranderd.’

Volgens Tommy is dit de reden dat de AGN niet alleen voor een anarchistisch Nederland is. Nederland kan zichzelf economisch niet voorzien. Heel veel producten en grondstoffen hebben we hier niet. Daarom zal er altijd een relatie tussen Nederland en de rest van de wereld moeten bestaan. Onze strijd voor anarchisme gaat voorbij de Nederlandse grenzen. Structuren moeten op internationaal niveau worden veranderd.’

Geen blauwdruk
De Nijmeegse anarchisten zeggen niet voor een samenleving van chaos te pleiten. ‘We willen een vloeiende, dynamische samenleving die zo is georganiseerd dat iedereen zijn plek heeft en dat er voortdurend wordt gezocht naar verhoudingen, zonder deze vast te leggen’, zegt Arthur. Dit is echter geen garantie voor een chaosvrije maatschappij; dat zal de praktijk moeten uitwijzen. De leden van AGN zeggen geen blauwdruk voor een nieuwe samenleving te hebben. ‘Ik kan niet bepalen hoe andere mensen moeten leven’, zegt Tommy. ‘Ik wil met anderen overleggen hoe ze willen samenleven.’

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen