Home Opinie & AchtergrondInterview Over moslims gesproken

Over moslims gesproken

door Redactie

Over de voormalige moslim mag meer worden gesproken, vindt de Rotterdamse journalist Rachid Benhammou. Daarom schreef hij met Boris van der Ham het boek Nieuwe vrijdenkers, waarin twaalf mensen die de islam achter zich hebben gelaten hun verhaal doen. ‘De moslim, of ex-moslim, bestaat niet.’

Tekst: Jonathan Janssen
Foto’s: Erik van Zummeren

Dit artikel verscheen eerder in de zevende editie van ANS.

De helft van de mensen die hun verhaal vertelt in het boek Nieuwe vrijdenkers leidt een dubbelleven, omdat ze hun islamitische omgeving niet teleur willen stellen. Ze geloven namelijk niet meer in Allah. Samen met Boris van der Ham van het Humanistisch Verbond besloot journalist Rachid Benhammou twaalf verhalen te bundelen van Nederlanders die geen moslim meer willen zijn. ‘Een dergelijk boek was er nog niet. Wij hopen dat het gesprek over voormalige moslims hierdoor wordt opengebroken.’ De publicatie leidde tot honderden reacties op sociale media, van positieve geluiden tot haatgeluiden. ‘We hadden wel boze reacties verwacht, maar dit was wel heel triest.’ In een Midden-Oosters restaurant in Rotterdam vertelt Benhammou verontwaardigd en soms zelfs kwaad over conservatieve Arabische invloeden op de islam, zijn eigen verhaal en de rol die hij voor de gematigde moslim ziet weggelegd. ‘Gematigde moslims zijn veel te stil.’

Benhammou groot

Is het voor moslims moeilijk om hun geloofstwijfels met hun omgeving te bespreken?
‘Vaak gaat dat niet makkelijk, nee. Zo vertellen veel van de geïnterviewden hun verhaal anoniem, omdat ze bang zijn voor de reactie van hun omgeving. Ze zijn niet zozeer bang voor de reacties die zij zelf krijgen van familie en vrienden, maar willen vooral hun ouders beschermen voor commentaar over hun afvallige kind. Een schrijver die we hebben geïnterviewd, beschreef dit heel mooi: “Mijn grootste strijd was niet met mijn ouders, maar met mijn omgeving.” De sociale druk in de islamitische gemeenschap is immens.

‘Je zou denken dat jongere moslims zulke twijfels beter met elkaar kunnen bespreken dan de oudere generaties dat onder elkaar kunnen. Op school leren ze namelijk over wetenschappelijke theorieën die niet stroken met de leer van de islam, zoals de evolutietheorie van Darwin. Juist islamitische jongeren blijken er echter veel conservatievere denkbeelden op na te houden dan hun ouders of grootouders. De eerdere generaties waren in hun land van herkomst vaak best liberaal. Het komt zelfs voor dat jongeren hun ouders afvalligen noemen.’

Hoe komt het dat die jongeren conservatiever zijn?
‘Veel jongeren worden beïnvloed door een panarabistische en conservatieve interpretatie van de islam, die zich via de satelliet, internet en sociale media verspreidt. Deze conservatieve stromingen komen uit het Midden-Oosten, en dan vooral uit Saudi-Arabië. Het panarabisme is de bijbehorende politieke ideologie die de islam probeert te arabiseren. Zo zeggen panarabisten dat Arabisch de taal van het paradijs is en dat daarom alle moslims Arabisch moeten kunnen spreken en lezen. Dat is natuurlijk belachelijk, alsof God maar een taal spreekt. In Indonesië, het land met de meeste moslims, spreken ze geen Arabisch. Toch is de invloed van het panarabisme groot, ook hier in Nederland.’

‘Familie en vrienden hebben vaak het gevoel dat zij ook in de steek worden gelaten als iemand uit de islam stapt.’

Wat voor gevolgen heeft het Arabisme in Nederland?
‘In Nederland wonen bijvoorbeeld 400.000 mensen met een Marokkaanse achtergrond, waarvan 90 procent Berbers is en geen Arabisch spreekt. Toch worden er voor deze groep vanuit de Nederlandse overheid al dertig jaar koranlessen ‘in eigen taal’ gesubsidieerd. Die koranlessen zijn echter in het Arabisch, terwijl kinderen met een Marokkaanse achtergrond die taal helemaal niet spreken. Nederlanders verspreiden dus onbewust het panarabisme.’

Wat moet er gebeuren om islamitisch conservatisme en panarabisme tegen te gaan?
‘Het is tijd voor meer progressievere stromingen in de islam. Je zou kunnen zeggen dat de islam achterloopt op het christendom; het ontstond immers 600 jaar later. Vanuit dat perspectief zou er nu ook een soort Verlichting moeten plaatsvinden in de islam, zoals die zich een paar honderd jaar geleden ook voltrok in de christelijke wereld. De islamitische Verlichting zal voorlopig echter niet beginnen als westerse landen als Nederland zaken blijven doen met landen als Saudi-Arabië, de oorsprong van de conservatieve invloeden die zich nu verspreiden.’

Identificeren voormalige moslims zich nog wel met de moslimgemeenschap, die steeds conservatiever wordt?
‘Alle mensen die we hebben geïnterviewd zeggen dat geloof voor hen losstaat van familie en cultuur. Familie en vrienden hebben wel vaak het gevoel dat zij ook in de steek worden gelaten als iemand uit de islam stapt. Een aantal van de geïnterviewden wil ook nog graag het Suikerfeest blijven vieren, ook al hebben ze die religieuze achtergrond niet meer. Je zou dat kunnen vergelijken met niet-christelijke Nederlanders die nog steeds Kerstmis en carnaval vieren.’

Hoe was het voor uzelf om de islam te verlaten?
‘Mijn verhaal is best wel saai. Mijn ouders waren praktiserend moslim, maar op een liberale manier. Bij ons thuis was religie belangrijk, maar school nog belangrijker. Mijn ouders hebben mij geleerd om kritisch na te denken. Toen ik veertien of vijftien was, vertelde ik hen dat ik me niet thuis voelde in de islam en zei dat ik mijn eigen pad ging bewandelen. Mijn ouders vonden dat niet leuk, maar ze hebben het geaccepteerd.

‘Mijn omgeving vroeg of ik wel op mijn hoede was bij het schrijven van dit boek.’

‘Ik identificeer me nog wel met andere Berbers, ook degenen die nog moslim zijn. Zoals 90 procent van de Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond ben ik Berber, ofwel Amazigh. De Amazigh-cultuur van de oorspronkelijke bewoners van Noord-Afrika is duizenden jaren oud, veel ouder dan de islam. Ook mijn zoontje, die niet gelovig wordt opgevoed, probeer ik wat bij te brengen over zijn achtergrond. Zo leer ik hem wat woordjes in het Berbers en neem ik hem mee naar Amazigh-festivals.’

Voor u was het dus relatief makkelijk om naar buiten te komen als niet-gelovige. Een paar van de verhalen in Nieuwe vrijdenkers zijn vrij dramatisch, zoals die van Halima, die geen contact meer heeft met haar familie. Zijn die dan wel representatief?
‘Ja, maar ik heb er best wel op gehamerd dat er niet alleen maar heel ellendige verhalen in het boek zouden komen. We wilden een divers beeld schetsen van hoe het is om als moslim te besluiten dat je niet meer gelooft. Dat hoeft niet altijd met veel problemen en drama gepaard te gaan. We zeggen dan ook: de typische moslim bestaat niet, de typische ex-moslim ook niet.

‘Over ex-moslims gesproken, ik haat dat woord. Ik gebruik liever “voormalige moslim”. Een aantal voormalige moslims heeft zich nooit moslim gevoeld. Je bent eigenlijk maar even ex-moslim in je transitieperiode van gelovige naar niet-gelovige. Daarna ben je gewoon weer moeder, vader, vrouw, of welke rol je dan ook voor jezelf ziet weggelegd in de maatschappij.’

Benhammou groot 2Hoe reageren conservatieve moslims op de verhalen uit het boek?
‘Vrijwel direct na het uitbrengen van het boek kwamen er honderden reacties binnen van Nederlandse islamitische jongeren. Ze schelden en vloeken tegen de mensen in het boek. Anderen zeggen dat de verhalen in het boek leugens zijn, dat de geïnterviewden worden betaald om de islam in een kwaad daglicht te zetten. Sommige moslims reageren iets milder door te zeggen dat ze het prima vinden dat deze mensen niet meer geloven, maar dat ze daar niet mee te koop hoeven lopen.

‘Gelukkig zijn er ook positieve reacties op het boek, maar die komen van ongelovigen en van meer liberale moslims. De gematigde moslims, de meerderheid, hoor je niet of nauwelijks. Die groep hoort eigenlijk het voortouw te nemen en zich publiekelijk uit te spreken tegen dit soort haat. Zij zouden ook de radicalen moeten wijzen op de vrijheid van het geloof. Ik verwijt die groep gematigde moslims dat ze hun mond niet vaker opentrekken. Van de honderden reacties op Facebook waren er maar een handvol mensen die zich afvroegen waar die scheldpartijen voor nodig waren. Meer gematigde moslims lezen mee, maar houden hun mond. Dan denk ik: waarom laat je je nu niet horen? Deze mensen spreken zich wel uit als iemand als Geert Wilders de islam aanvalt, maar ze komen niet op voor iemand die de keuze heeft gemaakt uit de islam te stappen. Ze worden boos als hun hele bevolkingsgroep gelijk wordt gesteld aan een kleine groep extremisten, maar ze trekken zelf nooit hun mond open tegen dit soort radicalen.’

Hield u tijdens het schrijven van het boek rekening met bedreigingen?
‘Vanuit mijn omgeving werd er weleens gevraagd of ik genoeg op mijn hoede was met het schrijven van dit boek. Hoe vaker zij dat zeiden, hoe duidelijker het voor mij werd dat het boek er wel moest komen. Door toe te geven aan die dreigingen, houd je het taboe in stand. Boris en ik hebben alleen naar de geïnterviewden geluisterd en hun verhalen opgeschreven. Daar hebben we geen eigen mening in verwerkt. Toch word je wel gezien als degene die de afvalligheid verspreidt. Dat vinden we onzin en daarom laten we ons niet afschrikken door negatieve reacties.

‘De groep mensen die de islam verlaat wordt, niet alleen in Nederland, maar wereldwijd, steeds groter. Zo heeft in Saudi-Arabië, waar de oorsprong van het islamitische conservatisme ligt, inmiddels een groot deel van de bevolking de islam achter zich gelaten. Toch heeft heeft niemand het daarover. Het gaat alleen maar over zaken als IS en het gevaar van de islam. Het thema van niet-gelovigen onder islamitische bevolkingsgroepen moet daarom meer worden besproken.’

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen