Elk jaar verspillen we in Nederland per persoon veertig kilo voedsel dat nog prima eetbaar is. Het collectief Guerilla Kitchen gaat in Nijmegen door weer en wind om dit voedsel te redden van de prullenbak. Deze restjes worden elke week omgetoverd naar een chic driegangendiner in hippiebroeinest De Klinker.
Tekst: Jonathan Janssen en Rindert Oost
Foto’s: Carlijn Hoogeboom, Marije de Winter en Hieke Zoon
Dit artikel verscheen eerder in de derde editie van ANS.
In de stromende regen staat de roodharige Antonia Stanojevic voor een Turkse supermarkt aan de Willemsweg met twee kratten vol groenten te wachten. Breed glimlachend komt Newroz Ayvere, een man met een lange baard en een wilde haardos, aan op een felgekleurde bakfiets. ‘Hoe is de vangst?’ vraagt hij nieuwsgierig. Stanojevic antwoordt dat de winkelier van de supermarkt vooral spruitjes en boontjes overhad. Met een vluchtige blik in de tas ziet Ayvere ook champignons liggen. ‘Daar kan ik wel wat mee’, concludeert hij tevreden.
Om voedselverspilling te bestrijden, gaan vrijwilligers als Stanojevic en Ayvere elke donderdag namens het collectief Guerilla Kitchen langs supermarkten om voedsel op te halen dat anders wordt weggegooid. In De Klinker, een ontmoetingsplek in het centrum van Nijmegen, staat een team klaar dat het opgehaalde voedsel verwerkt tot een driegangenmaaltijd. Doe-het-zelf speelt een grote rol bij het tot stand komen van de maaltijd, gasten helpen vaak een handje mee in de keuken. ‘Wie zin heeft, mag aanschuiven, maar er wordt verwacht dat je zelf opschept en je eigen vaat doet’, legt Stanojevic uit. ‘Als betaling kun je een vrijwillige donatie doen voor een wisselend goed doel.’
‘We bedenken niet van tevoren wat we gaan koken, dat doen we gaandeweg tijdens de bereiding.’
Jagen en verzamelen
Succesvol is de tocht langs de supermarkten niet altijd, zo blijkt vandaag. De oogst blijft voorlopig steken op de groentes van de eerste supermarkt, want de volgende twee in Bottendaal hebben helaas niets over. Ondanks de tegenslagen en de aanhoudende regen praten Stanojevic en Ayvere vrolijk door. Bij de vierde winkel is er gelukkig goed nieuws. Groentewinkel Özer Can Bazar heeft twee bakken vol fruit en groente over en de eigenaar overhandigt deze met plezier aan de vrijwilligers van Guerilla Kitchen. ‘Ik vind het goed dat ze langskomen. Anders moet ik eten weggooien dat eigenlijk nog goed is’, vertelt hij.
Eindhalte is De Klinker, een voormalig krakerspand en thuishaven van Guerilla Kitchen. De Klinker en Guerilla Kitchen vormen onderdeel van De Grote Broek, een links collectief dat het gelijknamige pand beheert. Het pand biedt onderdak aan tal van organisaties met een soortgelijke ideologie. De Klinker is het restaurant in het linkse bolwerk en beschikt over een bar en een ruime keuken, met een bij elkaar geraapte inventaris. Vanuit milieuoverwegingen is alles wat uit de keuken van De Klinker komt veganistisch. Als Stanojevic en Ayvere hun buit uitstallen, blijkt de vangst qua hoeveelheid tegen te vallen. Ayvere blijft echter positief. ‘Het is roeien met de riemen die je hebt. We gooien er vandaag wel wat rijst en bonen uit de voorraad bij.’ Het wordt al snel duidelijk dat een relaxte sfeer in de keuken belangrijk is. Ayvere, van huis uit IT’er maar hier de officieuze chef, maakt zelf nog geen aanstalten om te gaan koken. ‘Eerst even een bakje koffie.’ Het inventariseren en het treffen van de eerste voorbereidingen laat hij vooralsnog over aan anderen. ‘Het is toch prachtig dat als je mensen loslaat en hun eigen ding laat doen, dat daar dan iets lekkers uitrolt’, zegt hij triomfantelijk. ‘We bedenken niet van tevoren wat we gaan koken, dat doen we gaandeweg tijdens de bereiding’, legt Ayvere uit. ‘Vandaag ging ik mee langs de winkels, maar normaal sta ik in de keuken als de vrijwilligers het eten brengen. Dan word ik al snel razend enthousiast door alles wat binnenkomt en begin ik met fantaseren over een mogelijk menu.’
Gedoogde groenten
‘Het idee achter Guerilla Kitchen begon in Amsterdam’, vertelt Ayvere, terwijl hij de groenten in een kolossale wok omschept. ‘Een vriend van me deed daar veel aan dumpsterdiven, het zoeken van eetbaar voedsel in afvalcontainers van winkels en restaurants. Na een tijdje had hij zoveel eten dat hij besloot in zijn huiskamer een aantal diners voor gasten van te maken. Zo had hij het gevoel dat hij iets terug kon geven aan de samenleving.’ Ongeveer een jaar geleden waaide het concept over naar Nijmegen en werd er bij De Klinker een soortgelijk diner bereid. Dit sloeg zodanig aan dat een groep enthousiaste vrijwilligers van De Grote Broek het overnam en sindsdien heeft voortgezet. Het dumpsterdiven wordt 
inmiddels niet meer gedaan. ‘Toen we net begonnen in Nijmegen kon dat nog wel, maar het bleek niet echt rendabel toen het eenmaal groter werd en helemaal legaal was het ook niet’, vervolgt Stanojevic.
Ook de huidige aanpak, het ophalen van voedsel bij supermarkten, bevindt zich in een grijs gebied van de wetgeving. Volgens de Warenwet zijn supermarkten verplicht voedsel dat over datum is weg te gooien. ‘Het verkopen van voedsel met een verlopen houdbaarheidsdatum is wettelijk niet toegestaan, maar nergens staat expliciet dat supermarkten het voedsel niet mogen doneren’, vertelt Ayvere. ‘Dus we hebben te maken met een soort gedoogbeleid.’ Grote ketens, zoals de Albert Heijn en de Coop, beroepen zich veelvuldig op de Warenwet en willen organisaties als Guerilla Kitchen niet helpen. ‘Daarom gaan we langs bij de kleine, onafhankelijke supermarkten waar de kwaliteitscontrole minder streng is.’ Niet alleen de wet leidt tot voedselverspilling. Het beleid dat supermarkten hanteren doet groente en fruit met vlekjes en oneffenheden snel in de afvalbak verdwijnen. ‘We proberen hierom druk uit te voeren op de grote supermarktketens door middel van demonstraties en sociale media’, voegt Stanojevic daar aan toe.
‘Vooral internationale studenten lijken hier hun plekje wel te vinden.’
Bananenrepubliek
Koken vanuit de huiskamer zoals in Amsterdam is er niet bij in Nijmegen. ‘Het afgelopen jaar zijn we flink gegroeid en elke donderdagavond komen er nu zo’n zestig tot tachtig mensen eten’, vertelt Ayvere trots. ‘De hele filosofie berust op doe-het-zelf. Elke avond springt een aantal gasten bij in de keuken.’ De doe-het-zelf mentaliteit zorgt niet alleen voor gevarieerd eten, maar ook voor een gezellige sfeer onder de gasten. In de eetzaal vinden spontane gesprekken plaats.
De koffiemokken zijn inmiddels vervangen door snij- en schilmesjes en het toneel verplaatst zich van de bar naar de keuken. Er wordt snel ergens een muziekboxje vandaan getoverd, zodat met vrolijke gitaarmuziek op de achtergrond het werk nu echt kan beginnen. Het keukenteam gaat helemaal uit hun dak als ze de bananen in de tas ontdekken: ‘Banana bread!’ roepen ze blij. De keuze voor het nagerecht is gemaakt.
Eten voor een goed doel
De bezoekers van Guerilla Kitchen zijn divers. ‘We hebben een aantal vaste gasten, veel studenten en families met kinderen’, somt Ayvere op. ‘Vooral internationale studenten lijken hier hun plekje wel te vinden.’ Ook valt op dat ook veel hippies zich hier op hun gemak voelen. Geneeskundestudent Sanne Oldewarris is voor het eerst bij Guerilla Kitchen. ‘Via-via hoorde ik van dit concept van het recyclen van voedsel en het klonk wel cool.’ Voor bezoeker Shad Raouf is dit al de vijfde keer. Ook hij kwam bij Guerilla Kitchen vanwege het concept, maar hij vindt de ontspannen sfeer ook belangrijk. ‘Ik kan hier lekker mijn eigen ding doen, ik kan gaan lezen of helpen in de keuken. Het eten is vaak lekker, al zat er de laatste keer wel erg veel kurkuma in het eten’, lacht hij. Dat er niet zuinig om wordt gegaan met kurkuma, is te proeven aan de groentesoep, maar dat maakt de ongeveer veertig man in zaal niks uit. Ze scheppen snel hun kommetje vol.
Aangezien de ingrediënten door supermarkten worden gedoneerd en de specerijen uit de voorraad van de Klinker komen, maakt Guerilla Kitchen geen kosten. Alle vrijwillige donaties van de gasten gaan naar een goed doel. ‘De laatste weken hebben we geld opgehaald voor een onderkomen voor vluchtelingen in Bosnië’, vertelt Ayvere. Guerilla Kitchen zet de projecten zelf op en er reist ook altijd iemand mee om te kijken of alles goed verloopt. ‘We willen niet dat ons geld op de verkeerde plek terecht komt.’ Vorig jaar zijn ze met een grote groep in een busje naar Marokko vertrokken. ‘Daar hebben we een soort internetcafé opgezet voor vluchtelingen.’
‘De mensen zijn elke keer blij met een lekkere maaltijd, maar ook met de gezelligheid van De Klinker.’
Next level shit
Wanneer iedereen het voorgerecht heeft opgeschept en bijna de eerste hap neemt, luidt iemand plotseling een bel. De gasten richten hun aandacht op een man in punkkleding die op een kruk achter de bar staat. Hij roept alle aanwezigen op om volgende week zaterdag mee te doen met de manifestatie Nijmegen tegen racisme. Dat is een protest tegen de demonstratie die de extreemrechtse groep Racial Volunteer Force voor de deur van De Grote Broek heeft gepland. ‘Racial Volunteer Force’, mompelt Ayvere, ‘de naam alleen al… Next level shit.’ De oproep van de man wordt gevolgd door een daverend applaus.
Het team van vrijwillige koks staat ondertussen het hoofdgerecht af te ronden. Zelf opscheppen is hier niet bij, want de rijst, bonen en groenten worden vakkundig op de bordjes gelegd. Het ziet eruit alsof ze net bekroond zijn met hun tweede Michelinster. De geïmproviseerde maaltijd wordt hartelijk ontvangen door de gasten. Ook bij het dessert kijken de bezoekers hun ogen uit. Het bananenbrood wordt geserveerd met een saus van pinda en karamel, iets wat in een luxueus restaurant niet zou misstaan.
Rond half acht stroomt De Klinker langzaam leeg. De laatste aanwezigen geven elkaar intense knuffels en nemen afscheid van Stanojevic, Ayvere en anderen uit de keuken. Een aantal bezoekers blijft achter om te genieten van een biologisch biertje. Uiteraard worden de overschotten van de avond niet weggegooid, gasten mogen de kliekjes mee naar huis nemen in een doggybag. Ondanks de lage opkomst kijkt Ayvere tevreden terug op de avond. ‘De mensen zijn elke keer blij met een lekkere maaltijd, maar ook met de gezelligheid van De Klinker. Of het nou een goed gesprek is of je maag, je komt hier altijd aan je trekken.’