Merel van Ommen, docent Communicatiewetenschap, promoveert op 29 oktober aan de Radboud Universiteit met haar onderzoek naar morele evaluatie van dramaseries. In klassieke Hollywood films of romantische komedies, waarin vaak enerzijds schurken en anderzijds helden figureren, wordt in het verhaal al snel duidelijk gemaakt wat voor moreel oordeel de kijker zou moeten vellen. Van Ommen raakte juist gefascineerd door een nieuw soort dramaserie waarin hoofdpersonages zowel goede als slechte kanten hebben. ‘Ik vroeg me af hoe je dan toch tot een moreel oordeel komt en hoe mensen alle informatie van complexe personages interpreteren.’
Vier dramaseries
Met de komst van Netflix en andere streamingdiensten is ook onderzoek naar series toegenomen. ‘Ander onderzoek dat wordt gedaan, richt zich voornamelijk op de redenen achter het kijken van series met moreel dubbelzinnige hoofdpersonages. Daarnaast wordt ook gekeken naar wat het morele oordeel precies is. Ik was daarentegen juist benieuwd naar hoe dit proces in elkaar steekt.’ Van Ommen onderzocht vier populaire dramaseries: Dexter, The Sopranos, Gossip Girl en House M.D. Dit begon met een inhoudsanalyse waarbij is gekeken naar de inhoud van de morele thema’s en tegen welke problemen de hoofdpersonages aanliepen en hoe zij vervolgens met deze problemen omgingen. Vervolgens heeft Van Ommen bij verschillende groepen kijkers diepte-interviews afgenomen. ‘Die waren erg intensief. Omdat moreel oordelen vaak een vrij automatisch proces is, kost het de kijker veel tijd en energie om dit proces samen met mij te ontrafelen’, vertelt Van Ommen.
Wijsheid komt met de jaren
Uit het onderzoek van Van Ommen blijkt dat levenservaring een belangrijke rol speelt in het vellen van morele oordelen. ‘In algemene zin kan worden gesteld dat jonge mensen een idealistische blik toepassen op thema’s die worden besproken in de series.’ Een complexer moreel besef bereik je pas als je meer levenservaring hebt. Er wordt dan genuanceerder gekeken naar thema’s als professionele waarden of grote levensthema’s als de liefde. ‘Naarmate iemand meer levenservaring heeft, kunnen er meer cognitieve instrumenten worden gebruikt om te reflecteren op je eigen morele normen en waarden. Hierdoor kan er dieper worden nagedacht over de morele keuzes van hoofdpersonages in series en betrekken oudere mensen hun eigen dagelijkse ervaringen meer bij hun morele oordeel’, verklaart van Ommen. Volgens van Ommen kunnen series met moreel dubbelzinnige personages, persoonlijke en morele ontwikkeling stimuleren, omdat ze je inspireren om voor jezelf te denken als je niet door het verhaal wordt opgelegd wat je zou moeten vinden.
Netflix in de collegezaal
Dramaseries kunnen ook in het onderwijs worden gebruikt. Zo stelt ze dat dit soort series prima kan worden gebruikt in colleges van bijvoorbeeld Geneeskunde, Psychologie of Rechten. De worsteling met complexe professionele morele dilemma’s komt namelijk naar voren. ‘Mijn advies is om de serie op pauze te zetten op het moment dat het hoofdpersonage voor een morele keuze staat.’ Er kan dan worden doorgevraagd en studenten kunnen zichzelf afvragen wat ze zelf in een dergelijke situatie zouden doen. Door het morele conflict in het hoofdpersonage, maar ook door bijpersonages die vaak weer andere morele opvattingen hebben, wordt het dilemma vanuit verschillende invalshoeken benadert. ‘Probeer mensen zoveel mogelijk moreel te ontregelen, zodat ze vervolgens op een actieve en diepe manier kunnen nadenken over hun eigen morele vanzelfsprekendheden.’