In deze rubriek staat iedere editie een ander issue centraal dat de gemoederen flink bezighoudt. Deze editie: de deeleconomie.
Tekst: Jasper Bakkers en Joep Dorna
Illustratie: Bibi Queisen
Dit artikel verscheen eerder in de eerste editie van ANS.
De deeleconomie begon als een prachtig ideaal waarbij consumenten hun ongebruikte bezittingen met anderen kunnen delen. Platformen van de deeleconomie profileren zichzelf als een maatschappelijk verantwoord alternatief voor het aanschaffen van nieuwe producten of het gebruik van commerciële diensten. Volgens de deelplatformen wordt hiermee milieuvervuiling tegengegaan en sociale betrokkenheid in de buurt bevorderd. Dit is inderdaad het geval bij sommige initiatieven, zoals Thuisafgehaald.nl en Peerby. Via deze platformen komen buurtbewoners bij elkaar over de vloer om maaltijden en spullen te delen. Ook grote bedrijven, zoals taxi-app Uber en verhuurwebsite Airbnb, beroepen zich op de nobele idealen van de deeleconomie, maar veroorzaken ondertussen veel overlast voor concurrerende bedrijven en burgers. Zo klagen reguliere taxichauffeurs over oneerlijke concurrentie van Uber. Inwoners van Amsterdam beklagen zich op hun beurt over hoge woningprijzen dankzij huisjesmelkers die woningen opkopen om via Airbnb te verhuren aan toeristen. Draagt de deeleconomie bij aan een betere wereld of veroorzaakt het vooral problemen?
Anne van Arkel, Community Manager van deelplatform Thuisafgehaald.nl
‘Ik ben ervan overtuigd dat de deeleconomie iets kan bijdragen aan de sociale betrokkenheid in een buurt. Veel deelplatformen bieden de gelegenheid om je sociale netwerk uit te breiden en mensen in je buurt te leren kennen. Zo komen buurtbewoners via ons initiatief bij elkaar over de vloer om maaltijden af te halen. Het sociale aspect is bij ons minstens zo belangrijk als de maaltijd zelf. Deelplatformen kunnen zelfs worden ingezet om mensen in kwetsbare situaties te helpen. Wij koppelen bijvoorbeeld ouderen aan een thuiskok die hen wekelijks van een maaltijd voorziet. Zo woont de dochter van een oudere vrouw uit Apeldoorn in Amsterdam, waardoor zij niet iedere dag langs kan komen. Bij deze vrouw komt vijf keer per week een thuiskok over de vloer die voor haar kookt, en nog belangrijker, een oogje in het zeil houdt. Voor de moeder en dochter betekent de thuiskok dus veel meer dan alleen een maaltijd. We horen wel vaker dat buren en thuiskoks naar elkaar toegroeien.
‘Voor veel deelplatformen zonder winstoogmerk is het helaas lastig om financieel het hoofd boven water te houden. Bij ons betalen de mensen die via onze website maaltijden delen slechts een kwartje per portie, maar dat dekt maar een vijftiende van de kosten die wij als platform maken. Daarnaast zijn we afhankelijk van samenwerking met gemeenten, landelijke fondsen en subsidies. Veel van die geldbronnen zijn echter van tijdelijke aard. Je moet iets verzinnen om levensvatbaar te blijven, zonder je maatschappelijke idealen te verliezen.’
‘Een andere keerzijde van de deeleconomie is dat deelplatformen het gat tussen arm en rijk kunnen vergroten.’
Martijn Arets, onderzoeker naar de deeleconomie aan de Universiteit Utrecht
‘De deeleconomie verlaagt drempels voor consumenten om zaken te doen met elkaar. Hierdoor kunnen zij extra geld verdienen met de spullen die ze al hebben. Tegelijkertijd ontstaat er zo een positief milieueffect. Goederen worden immers effectiever benut, waardoor er minder hoeft te worden geproduceerd. Stel je voor dat tien buren een boor delen, dan hoef je negen boren minder te produceren. Producenten zullen hierdoor minder inkomsten binnenkrijgen. Sommige bedrijven spelen hierop in door de levensduur van hun producten te verlengen en deze producten zelf te verhuren. Dit komt het milieu ook weer ten goede.
‘Toch is er ook een keerzijde aan de deeleconomie. Wat betreft het milieueffect kan er een zogeheten reboundeffect optreden. Hiervan is sprake wanneer gevolgen die in eerste instantie positief zijn, omslaan in negatieve gevolgen. Zo verdwijnt het positieve milieueffect van het verhuren van je woning via Airbnb wanneer je van het verkregen geld met het vliegtuig op vakantie gaat.
‘Een andere keerzijde van de deeleconomie is dat deelplatformen het gat tussen arm en rijk kunnen vergroten. Alleen als je zelf een auto of een huis hebt, kan je die verhuren. Wie niets heeft, kan ook niks delen. Tot slot kan het wegnemen van de drempels ook tot grote maatschappelijke problemen leiden. In New York zijn er naast de 13.000 taxichauffeurs met vergunningen, die daarvoor grof geld moeten betalen, 50.000 Uber-taxi’s bijgekomen. Die weggenomen drempels hebben voor een oneerlijk speelveld gezorgd. De deeleconomie staat dus voor de uitdaging een balans te vinden tussen de positieve en negatieve gevolgen.’
‘De meeste bedrijven binnen de deeleconomie zijn ooit begonnen als goed bedoelde particuliere initiatieven.’
Bernadet Naber, woordvoerder van brancheorganisatie Koninklijke Horeca Nederland (KHN)
‘Op dit moment hoeven online deelplatforms zich niet aan dezelfde regels te houden als reguliere ondernemers. Hotels hebben te maken met eisen voor brandveiligheid en moeten zich aan bepaalde hygiënevoorschriften houden, bijvoorbeeld om legionella te voorkomen. Daarnaast moeten ze toeristenbelasting afdragen. Deze eisen en belastingen zijn voor hotelondernemers vanzelfsprekend, want die komen weer ten goede aan de inwoners van de betreffende plaats. Mensen die een vakantiewoning op Airbnb aanbieden, hoeven zich niet aan al die regels te houden. Ze opereren onder de radar, want ze worden niet of nauwelijks gecontroleerd door toezichthouders, zoals de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Natuurlijk mag iedere burger iets extra’s verdienen, maar wel onder dezelfde voorwaarden als reguliere bedrijven.
‘De meeste bedrijven binnen de deeleconomie zijn ooit begonnen als goed bedoelde particuliere initiatieven. Bij overheidsinstanties was er veel welwillendheid om hen tegemoet te komen, omdat ze werden gezien als platformen die een positieve bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij. In veel gevallen is dat ook zo. Wat we op dit moment echter zien, vooral in grotere steden, is dat er op grote schaal panden worden opgekocht en via Airbnb verhuurd. Zulke uitwassen stroken totaal niet met de charmante ideeën waarmee de platformen ooit zijn begonnen. Deze bedrijven genereren inmiddels een aanzienlijke omzet, waardoor zij niet meer door idealistische waarden, maar door commercie worden gedreven. Daarom pleit KHN voor een landelijke registratieplicht voor particuliere verhuurders, zodat instanties ook deze verhuurders kunnen controleren. Ondernemers binnen de deeleconomie moeten aan dezelfde eisen voldoen als reguliere ondernemers en hierop worden gecontroleerd door de bevoegde instanties.’
‘Er zijn ook veel bedrijven die zich profileren als deelplatform, terwijl zij dit volgens per definitie niet zijn.’
Wat is de deeleconomie?
Volgens een definitie van de Utrechtse hoogleraar Koen Frenken is er alleen sprake van een deelplatform wanneer consumenten hiermee spullen met elkaar delen die zodoende effectiever worden benut. Een goed voorbeeld van een deelplatform is Snappcar. Consumenten kunnen via deze website hun auto verhuren wanneer ze deze zelf niet gebruiken. Er zijn ook veel bedrijven die zich profileren als deelplatform, terwijl zij dit volgens per definitie niet zijn. Zo koopt Studentcar auto’s op om te verhuren. Hiermee is dit platform eigenlijk een gewoon verhuurbedrijf. Om onder de deeleconomie te vallen, mogen goederen dus niet worden gekocht om te worden verhuurd. Hierbij maakt het niet uit of de verhuur tegen betaling is of niet. Ook mogen personen winst maken met het verhuren van hun goederen. De manier waarop deelplatformen geld verdienen, verschilt per bedrijf. Vaak wordt door het bemiddelende platform een commissie gevraagd wanneer twee consumenten zakendoen. Zo strijkt Snappcar 17,5 procent van de omzet per verhuurde auto op. Sommige not-for-profit initiatieven worden ondersteund door weldoeners. Peerby, een website waar buurtbewoners spullen als gereedschap met elkaar delen, wordt bijvoorbeeld ondersteund door goede doelen, loterijen en donateurs. Toch introduceren ook de idealistische platformen steeds vaker initiatieven die geld in het laatje moeten brengen. Peerby introduceerde bijvoorbeeld de mogelijkheid tot het vragen van een vergoeding bij het uitlenen van de spullen. Voor de platformen met een winstoogmerk is streven naar rendement al jarenlang bittere noodzaak om investeerders tevreden te houden. Dat de juiste investering kan leiden tot grote winst, laat Airbnb zien. Afgelopen jaar maakten zij zo’n 100 miljoen euro winst.