Home Opinie & AchtergrondInterview Verzet tegen het westen

Verzet tegen het westen

door Redactie

De afgelopen vijftien jaar besteedde de VS per uur tien miljoen dollar aan militaire middelen voor terrorismebestrijding, maar de dreiging van terrorisme is allerminst verdwenen. Terrorisme-expert Peter Knoope legt uit waar de haat van de niet-westerse bevolking tegen de westerse wereld vandaan komt. ‘Mensen komen in opstand tegen de politieke en economische elite.’

Tekst: Rein Wieringa en Wout Zerner
Foto’s: Redactie

Dit artikel verscheen eerder in de vierde editie van ANS.

In de 21ste eeuw is terrorisme niet meer weg te denken uit de media. Na de aanslagen van 9/11 nam de aandacht voor dit fenomeen aanzienlijk toe. Recente aanslagen zoals in Brussel, Parijs en Berlijn bewijzen dat terrorisme in het Westen een actueel probleem is. Peter Knoope heeft, als oprichtend directeur van het International Centre for Counter-Terrorism, geprobeerd een bijdrage te leveren aan het bestrijden van terrorisme. Onder andere door zijn werk voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken en voor de Wereldgezondheidsorganisatie in Afrika, kwam hij in aanraking met veiligheidsproblematiek. In zijn onlangs verschenen boek, Het Westen onder vuur, bespreekt hij de ervaringen die hij opdeed tijdens zijn carrière. ‘Je moet je afvragen of terrorisme op de juiste manier wordt bestreden.’Peter Knoope groot

Wat is uw definitie van terrorisme?
‘Een onderscheidend kenmerk van terrorisme is het gebruik van geweld. Daarnaast is terrorisme politiek of ideologisch geïnspireerd. Toch is het niet helder wie wel of geen terrorist is: kunnen staten of overheden dat zijn? Hebben burgers het recht om tegen hun overheid in opstand te komen, of zijn ze dan zelf terroristen? Daar is internationaal geen duidelijkheid over. Ook de doelwitten van terroristen verschillen. ISIS bestempelt iedereen die niet gelooft in hun specifieke interpretatie van de islam als vijand, terwijl dit volgens Al Qaeda veel te breed is. Deze groep ziet de westerse samenlevingen, waardoor ze zich gedomineerd en vernederd voelen, als vijand.’

Wat is de oorzaak van dit vijandbeeld?
‘De niet-westerse wereld kijkt op een andere manier naar de werkelijkheid dan de westerse wereld. In het Westen hebben we bijvoorbeeld een fundamenteel andere tijdsbeleving dan de rest van de wereld. Wij kijken vooral naar de toekomst. De overige zeven miljard van de wereldbevolking kijkt echter vooral naar tradities en het verleden. Deze twee verschillende denkwijzen creëren ook een verschil in identiteit. Voor de nietwesterse wereld zijn onderwerpen als kolonialisme en slavernij nog steeds een belangrijk onderdeel van de identiteit, terwijl wij dit verleden achter ons hebben gelaten en zeggen “get over it”.

‘Daarnaast verschilt de manier waarop mensen omgaan met rechtvaardigheid. De westerse wereld ziet de wetten en regels als objectief vastgesteld en vindt dat de rechter moet bepalen of je schuldig bent of niet. Voor het overgrote deel van de wereldbevolking gaat het rechtsgevoel echter over eer, over wat de gemeenschap vindt, en in veel mindere mate over de wet. Dit speelt ook mee bij het verhaal van vrijheid van meningsuiting versus beledigen: hoewel belediging wettelijk legaal is, voelen niet-westerse mensen zich dan in hun eer aangetast, met name als dat in het openbaar gebeurt.’

Knoope staandWat is het gevolg van deze cultuurverschillen?
‘Naarmate de communicatie tussen landen intensiveert, ook wel globalisering genoemd, zie je dat de confrontatie tussen de beide werelden groter wordt. Het is moeilijk te voorspellen welke vorm deze confrontatie krijgt: het kan zowel een Trumpachtige botsing worden waarbij de werelden lijnrecht tegenover elkaar komen te staan, als een model van harmonie waarbij de twee werelden de verschillen aan de kant schuiven. Wat er in ieder geval gebeurt, is dat de communicatie op een gescheiden manier intensiveert. Mensen zoals ik, zo’n vijf procent van de wereldbevolking, vliegen naar Shanghai, Pretoria of New York. Deze hypermobiele wereldbewoners zitten met z’n allen in een cocon van WiFi, Zara en Starbucks. Deze vijf procent van de wereldbevolking, die de politieke en economische macht heeft, is de connectie verloren met bijvoorbeeld de bewoner van het platteland in Polen of het oerwoud in Afrika.

‘Je moet je afvragen of terrorisme op de juiste manier wordt bestreden.’

‘Ook de politieke en economische bovenlaag van landen als Angola en Mozambique, die vroeger de ontwikkelingslanden werden genoemd, is verbonden geraakt met de elite op wereldschaal. Deze elite zit in de Verenigde Naties in New York met elkaar te praten. Ze verstaan elkaar, spreken dezelfde taal en leven in dezelfde wereld. De president van Angola hoort bijvoorbeeld bij onze hypermobiele club. Hij heeft geen idee wat er in een dorp op het platteland van Angola gaande is en is er niet eens meer welkom.’

Hoe is de kloof tussen de elite en de rest van de wereld zichtbaar?
‘Deze kloof uit zich op allerlei manieren. Je ziet dat er in allerlei landen binnenlandse onrust is en je ziet een toename van de aantrekkingskracht van religieus geïnspireerd terrorisme. Deze groeperingen bieden rechtvaardigheid, normen en waarden, a reason to live or die for. Die zaken ontbreken in de perceptie van grote delen van de wereldbevolking bij de elite, die zichzelf verrijkt en zich op geen enkele manier meer verantwoordt. Tegen deze politieke en economische elite komen mensen in opstand.

‘Dit kan relatief makkelijk tot geweld leiden. Je hebt hiervoor een aantal ingrediënten nodig. In ieder geval moet er een gevoel zijn dat er niets aan de onrechtvaardigheid wordt gedaan. Vervolgens denken mensen te weten waarom dit onrecht niet wordt bestreden, wat leidt tot het creëren van vijandbeelden. Het stapje naar het labelen van deze vijanden als onrechtvaardig en gevoelloos wordt hierdoor makkelijk. De “vijand” wordt een duivel, en die mag je dood maken. Dit proces is te zien bij groeperingen zoals ISIS, maar ook binnen terrorismebestrijding. Mensen hebben de neiging om de ander, wiens gedrag ze onrechtvaardig vinden, de menselijke waardigheid te ontzeggen.’

‘Het Westen heeft de neiging traditie als voorfase van moderniteit op een hiërarchische manier te zien: traditie als voorfase van moderniteit.’

Op welke manier draagt het Westen bij aan de creatie van dit vijandbeeld? 
‘Hierin speelt de moderniteit een grote rol. Dit is een filosofie die zich afzet tegen traditie en religie. Moderniteit is langzamerhand gelijk geworden aan alles wat we comfortabel vinden. Modern is eigentijds en geavanceerd in de technische zin. Het Westen heeft de neiging traditie en moderniteit op een hiërarchische manier te zien: traditie als voorfase van moderniteit. Individualisme, marktwerking en wetenschap worden door het Westen gezien als superieur aan de traditie. De gedachtegang hierachter is dat de wereld op weg is afstand te nemen van traditie en religie, om uiteindelijk modern te worden.

‘Met het invoeren van de moderne westerse juridische en politieke systemen in de niet-westerse wereld valt sociale controle weg en wordt het systeem corrupt. Politieagenten, rechters of ambtenaren gaan hun machtsbasis gebruiken om geld te verdienen. Bij het geïntroduceerde systeem is macht koopbaar, wat niet aansluit op traditionele systemen. Wanneer er morgen een vliegtuig met achthonderd Chinezen op Schiphol zou landen om hun idee van “ontwikkeling” te brengen, dan zou ik ook zeggen: “Pardon, wat komen jullie doen?”. Als ik dit vertel, beginnen mensen te lachen, maar het Westen doet dit al jaren. De traditionele systemen, die wel werkten, zijn door ons vervangen door een haperend modern systeem. Bestaande en geïntroduceerde systemen botsen; er ontstaat kortsluiting. Het gevolg hiervan is dat het Westen als vijand wordt gezien.’

Moet het Westen zich schuldig voelen over het geweld dat uit het vijandbeeld voortvloeit?
‘Nee, absoluut niet. Mij is verweten dat ik de westerse wereld als schuldige aanwijs, maar dan begrijpen mensen mij verkeerd. Ik vind het belangrijk dat mensen begrijpen wat er aan de hand is, maar ik vind niet dat mensen zich daar schuldig over moeten voelen. Probeer eens te snappen wat er speelt, probeer de ander niet als duivel te bestempelen die gedood mag worden. Als je het probleem wilt oplossen, moet je begrijpen wie de ander is en waar hij vandaan komt. Dat heeft helemaal niets met schuld te maken. Jezelf schuldig voelen is een zinloze bezigheid.’

Knoope gebarendHoe kan het Westen terrorisme wel goed bestrijden?
‘De laatste vijftien jaar gaf de VS tien miljoen dollar per uur uit aan terrorismebestrijding, maar de dreiging bestaat nog steeds. Het uitgetrokken bedrag is enorm, maar het effect klein. Je moet je dan afvragen of terrorisme wel op de juiste manier wordt bestreden. Niet alleen op het militaire vlak, maar ook op sociaal gebied moet worden geïnvesteerd. Mensen moeten het gevoel hebben dat ze worden gehoord en dat hun zorgen serieus worden genomen, zodat ze zich niet uitgesloten voelen.

‘Om het identiteitsprobleem op te lossen zijn er twee dingen die echt werken. Ten eerste helpt contact tussen mensen van verschillende bevolkingsgroepen, het aangaan van onderlinge relaties. Een tweede oplossing is het bieden van perspectief. Dit betekent het hebben van uitzicht op een baan en een maatschappelijke positie. Daar zijn voorbeelden bij nodig: Aboutaleb is de burgemeester van Rotterdam, dus als Marokkaan kan je burgemeester worden.

‘Daarnaast geldt: hoe minder media-aandacht terroristen krijgen, hoe beter het is. Het is aangetoond dat minder aandacht aan een terroristische organisaties leidt tot een kleinere toestroom van rekruten. Die rekruten zijn vaak nobody’s die bijvoorbeeld afkomstig zijn uit de buitenwijken van Parijs. Terroristen geven aan hen het beeld: “Als je lid wordt van onze organisatie, krijg je aandacht en zijn mensen bang voor je.” Dat is een aantrekkelijk vooruitzicht. Als je de kracht van het beeld wegneemt, leidt dat tot verminderde aantrekkingskracht van terroristische organisaties. De vraag is echter hoe je zoiets bereikt. Als terroristen twintig mensen op het Leidseplein doodschieten, is het best moeilijk om daar geen aandacht aan te geven.’

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen