Home Reportage Stoffelijk Overschot: politieke correctheid

Stoffelijk Overschot: politieke correctheid

door Redactie

Bij ‘Stoffelijk overschot’ krijgen dode filosofen weer een stem. Met behulp van hun ideeën worden maatschappelijke kwesties kritisch onder de filosofische loep genomen. Deze keer kijkt ANS door de ogen van John Stuart Mill naar de cultuur van politieke correctheid.

Tekst: Auke van der Veen 

Politieke correctheid is een term voor voorzichtig taalgebruik over, of het vermijden van, onderwerpen die politiek gevoelig liggen. In het nieuwste seizoen van de satirische animatieserie South Park verscheen deze term in de persoon van PC Principal, de uiterst onverdraagzame directeur van een basisschool. De makers van South Park namen geen blad voor de mond om deze houding van politieke correctheid in Amerika met de grond gelijk te maken. Een ware ‘cultuur’ van politieke correctheid, waarbij de samenleving volledig zou zijn doortrokken van deze ‘correcte’ houding, zou volgens hen het land in haar greep houden. Ze zouden eens in Nederland langs moeten komen. Zwarte Piet biedt al genoeg stof voor een heel volgend seizoen over dit thema. Hetzelfde geldt voor de recente keuze van het Rijksmuseum in Amsterdam om aanstootgevende omschrijvingen van etnische groepen te vervangen door meer neutrale – en dus politiek correcte – woorden. Een ‘negerbediende’ was plots veranderd een ‘jonge zwarte bediende’. Ook in Nederland lijkt op deze manier een cultuur waarin voorzichtig taalgebruik voorop staat een plek te krijgen. Moeten we vrij zijn om te kunnen zeggen wat we willen? De Britse filosoof John Stuart Mill (1806-1873) zou met een volmondig ‘ja’ antwoorden.

Vrijheidsonderdrukking
In zijn bekendste werk, On Liberty, schrijft Mill met enorme bewondering over vrijheid. Hij verdeelt het begrip in drie categorieën: vrijheid van gedachte en emotie, van het nastreven van eigen verlangens en om zich te kunnen verenigen. Onder de eerste categorie valt de ons welbekende vrijheid van meningsuiting. JohnstuartMillMill vond dat meningen nooit onderdrukt mogen worden, hoe extreem deze ook mogen zijn. De filosoof benadrukt dat hij niet vrijheidsonderdrukking door een tiran bedoelt.

‘Deze meerderheidsmening is volgens Mill een ‘sociale tirannie’, die erger is dan politieke onderdrukking.’

Het gaat hem om de individuele vrijheid van elk mens, die volgens hem altijd wordt bedreigd door de mening van de meerderheid van de mensen in een bepaalde samenleving. Deze meerderheidsmening is volgens hem een ‘sociale tirannie’, die erger is dan politieke onderdrukking. Dit komt doordat een individu daar meer van merkt dan van een tiran: ‘It leaves fewer means of escape, penetrating much more deeply into the details of life, and enslaving the soul’

Ook de Nederlandse cultuur van politieke correctheid zou de Britse filosoof kwalijk vinden. Wanneer een groot deel van de samenleving Zwarte Piet als racistisch beschouwt, kun je rond Sinterklaas niet zomaar meer in je olijke outfit en met een zwart geschminkt gezicht de straat op. De gekleurde knecht van de goedheiligman is op veel plekken simpelweg niet meer acceptabel, omdat deze wordt geassocieerd met het slavernijverleden van ons land. Mill zou luidkeels ‘vrijheidsonderdrukking!’ schreeuwen. Binnen een cultuur van politieke correctheid mag de meerderheid misschien vinden dat Zwarte Piet moet verdwijnen, maar de tegenovergestelde mening moet ook geaccepteerd worden. Dezelfde reactie zou Mill waarschijnlijk hebben wanneer hij hoorde dat je in het Rijksmuseum sinds afgelopen jaar niet meer beschrijvingen als ‘negers’, ‘hottentotten’, ‘eskimo’s’ tegen kan komen. Binnen het denkkader van de Britse filsoof is dat vrijheidsonderdrukking.

Onschadelijk
Toch trekt Mill wel ergens een grens. Hij ziet vrijheid namelijk slechts als negatieve vrijheid, oftewel de vrijheid van de invloed van anderen. De filosoof schrijft dat deze vrijheid ophoudt wanneer je mening anderen aanzet tot schadelijke acties, zoals geweld: ‘Opinions lose their immunity when the circumstances in which they are expressed are such as to constitute their expression a positive instigation to some mischievous act.’

‘De filosoof schrijft dat deze vrijheid ophoudt wanneer je mening anderen aanzet tot schadelijke acties, zoals geweld.’

Je zou op deze manier kunnen stellen dat een term als ‘neger’ asscociaties van slavernij en racisme kan oproepen, waardoor bepaalde groepen in de samenleving schadelijk worden behandeld door anderen. Politieke correctheid kan dan de schadelijkheid wegnemen en past daardoor alsnog binnen Mills opvatting van vrijheid passen. Dit zou echter een te haastige interpretatie zijn van de denkbeelden van de 19e eeuwse filosoof. Je aankleden als Zwarte Piet of in de beschrijving van een schilderij het woord ‘hottentot’ noemen, is een ander soort soort schade dan Mill bedoelt. Wanneer iemand in aanraking komt, is het onzinnig om te stellen dat diegene ineens geweldadig wordt tegen iemand met een andere huidskleur.

Politiek incorrect is correct
Dat in Nederland een cultuur van politieke correctheid ontstaat, is binnen het denkkader van Mill geen positieve ontwikkeling. Vrijheid staat voorop en je bent pas echt vrij als je alles kan uitkramen wat je wil, dus ook politiek ‘incorrecte’ uitspraken. Dit kan volgens Mill door de ‘tirannie van de meerderheidsmening’, waardoor wordt gevreest voor schade, niet. Het is echter absurd om te zeggen dat een Zwarte Piet-outfit iemand aan zou zetten tot bijvoorbeeld geweld. Politieke correctheid is dus onterechte vrijheidsbeperking, want schade wordt erdoor niet toegebracht. Als het aan Mill ligt, moet je dus bijvoorbeeld gewoon lekker ‘eskimo’ kunnen blijven zeggen.

Laat een reactie achter

Gerelateerde artikelen