Nijmegen heeft een geschiedenis die minstens twee millennia teruggaat. In de Nijmeegse binnenstad zijn er verschillende bouwwerken en plekken die verwijzen naar deze rijke historie. Van Romeinse frontstad tot platgegooide stad in de Tweede Wereldoorlog, alles komt voorbij in De oudste stad van Nederland. Deze keer: de kruittoren.
Tekst: Tom Plaum
‘Op zoek naar geluk, in Kronenburg Park’. Frank Boeijen bezong het bekende stadspark aan de rand van het centrum in het nummer, waarin een man een bezoek bracht aan de dames van lichte zeden. Tot ver in de twintigste eeuw was het park de plek voor de Nijmeegse prostituees om hun klanten op te pikken. Hoerenlopers gingen op zoek naar het geluk voor één avond, zonder om te kijken naar het andere dat het Kronenburgerpark te bieden heeft: de Kruittoren.
Flink op de proef gesteld
De Kronenburgertoren, de officiële naam van het bouwwerk, is gebouwd in de jaren 1425-1426 en was onderdeel van de vestingwerken van Nijmegen. Van origine moest de toren dienen als hoektoren in de stadsmuur, maar nadat de stadswallen naar het zuiden werden uitgebreid, werd het een muurtoren. In het bouwwerk werd voornamelijk buskruit opgeslagen, vandaar dat hij bekend staat als de Kruittoren.
‘In de eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog was Nijmegen een speelbal van de oorlog tussen de Republiek en Spanje.’
Als grensstad van het hertogdom Gelre en later de Nederlandse Republiek was Nijmegen regelmatig het doelwit van belegeringen. In de eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog was de stad een speelbal van de oorlog tussen de Republiek en Spanje. In de jaren tachtig van de zestiende eeuw was de stad in Spaansgezinde katholieke handen, maar in 1591 wilde stadhouder Maurits van Oranje Nijmegen aan de kant van de Nederlandse opstandelingen krijgen. Na een maandenlange belegering gaf de stad zich over. Dit werd later de Reductie van Nijmegen genoemd, omdat de stad werd gereduceerd – ofwel teruggebracht – binnen de Republiek. Na de overname werd er een garnizoen gestationeerd bij Nijmegen en werd de stad belangrijk voor de verdediging van de nog jonge Nederlandse staat.
Centrum van de wereld
Ruim tachtig jaar na de Reductie maakten de Kruittoren en de andere verdedigingswerken een van de zwaarste invallen van de Republiek mee. In 1672, het Rampjaar in de geschiedenis van Nederland, werden de Nederlandse gewesten van verschillende kanten aangevallen door onder meer Frankrijk en Groot-Brittannië. De Franse troepen van Lodewijk XIV bezetten Nijmegen voor twee jaar, waarna de oorlog op andere plekken verder werd gevoerd. In 1676 kwamen de Fransen erachter dat ze de Republiek niet konden veroveren en moesten de Europese grootmachten gaan onderhandelen. Uiteindelijk werd Nijmegen uitverkoren als plek voor de vredesgesprekken.
‘Drie jaar lang was Nijmegen het centrum van de Europese diplomatieke top.’
Drie jaar lang was de stad het centrum van de Europese diplomatieke top. Van vrijwel alle grote staten verbleven ambassadeurs in de stad. De Nijmegenaren keken hun ogen uit. De gezantschappen wilden met veel pracht en praal laten zien welke staat het machtigste was. Het duurde echter even voordat de werkelijke onderhandelingen plaatsvonden. Eerst moesten regels worden opgesteld met betrekking tot aanspreekvormen, titels van de ambassadeurs en welke koets voorrang kreeg in een te smalle straat. Toen al was de diplomatenwereld doordrenkt met pretentieuze mensen.
Uiteindelijk werd in 1678 tussen alle betrokken landen onderling de Vrede van Nijmegen getekend en was de oorlog tussen de Europese grootmachten voorbij. De Kruittoren speelde bij deze officiële gebeurtenissen nog een bijzondere rol. Op het officiële schilderij, waar alle diplomaten keurig poseren tijdens het ondertekenen van het verdrag, kijkt de toren op de achtergrond door het raam.
Slopen die handel!
In de 18e en 19e eeuw moesten de Kruittoren en de stadsmuren nog enkele keren hun best doen om Nijmegen te beschermen. Naarmate de tijd vorderde verloren de verdedigingswerken hun functie, maar de stad mocht deze niet afbreken. Nijmegen bleef immers een vestingstad. De muren hielden echter de verdere groei van de stad tegen. 
23 duizend Nijmegenaren verbleven krap op elkaar binnen de stadswallen, waardoor de woonomstandigheden erbarmelijk waren.
‘Dit lieten de Nijmegenaren zich geen twee keer zeggen en braken de muren met liefde en plezier af.’
Uiteindelijk werd in 1874 de Vestingwet aangenomen en mochten alle vestingsteden hun muren afbreken, omdat deze overbodig waren geworden. Dit lieten de Nijmegenaren zich geen twee keer zeggen en braken de muren met liefde en plezier af, om de stad zo snel mogelijk uit te breiden. In de sloopwoede is de Kruittoren gelukkig gespaard gebleven. De staat zag in dat de toren een uniek karakter had en dat deze samen met een stuk stadsmuur behouden moest blijven. Het gebied naast de vestingruïnes werd omgetoverd tot een nieuw stadspark, dat de naam Kronenburgerpark kreeg.
Samen met het stukje muur in het Hunnerpark is de Kruittoren het enige restant van de oude vestingwerken van Nijmegen. In vergelijking tot andere oude vestingsteden zijn de Nijmeegse ruïnes vrij karig. Gelukkig maar dat de staat tijdens de sloopwoede in de jaren 1870 heeft bedacht dat de Kruittoren uniek was in de stad en deze heeft gespaard. Nu vinden niet alleen hoerenlopers, maar ook historici geluk in het Kronenburgerpark.