Goed functionerende ecosystemen zijn belangrijk voor al het leven op de aarde: biodiversiteit zorgt voor een gezonde wereld waarin organismes in balans leven. In het beleid van de Radboud Universiteit (RU) wordt de natuur als een vanzelfsprekendheid gezien, waar dus te weinig over na wordt gedacht. Om dit te veranderen, moet de RU een actievere houding aannemen ten opzichte van biodiversiteit.
Tekst: Julia Meilink
Illustratie: Frederieke Tahei
Dit artikel verscheen eerder in de tweede editie van ANS 2019-2020
De RU is druk bezig met het opkrikken van haar duurzaamheidsimago. Zo staat er op elke hoek wel een afvalscheidingsbak en is er actief nagedacht over hoe het nieuwe Maria Montessorigebouw het meest duurzame gebouw op de campus kan worden. Duurzaamheid is echter niet de enige manier waarop de RU een steentje zou kunnen bijdragen aan een klimaatbewuste wereld. Ook op het gebied van biodiversiteit kunnen nog grote stappen worden gemaakt. Biodiversiteit draait om de verhouding tussen alle organismes in een gebied. Aangezien de campus in een stedelijke omgeving ligt, is er sprake van een verminderd ecosysteem: planten en dieren worden door wegen en gebouwen gedwarsboomd bij het vinden van voedsel, water, paringsmaatjes en al het andere waarvoor zij zich moeten verplaatsen. Zulke problemen doen zich in elk stedelijk gebied voor, maar dat hoeft lang niet te betekenen dat de RU het daarbij moet laten. De universiteit moet daarom een actievere houding aannemen ten opzichte van biodiversiteit.
Zwermen van termen
Dat de RU zich als groene universiteit wil profileren, is wel duidelijk: op de website en in haar strategieën wordt vaak gesteld dat er wordt gestreefd naar een ‘groene’ of ‘duurzame’ universiteit. ‘Die termen zeggen echter niet zo veel’, vertelt Wim Bosschaart, PhD-student bij Science in Society, die onderzoek doet naar biodiversiteit en communicatie. ‘Duurzame en groene initiatieven kunnen over allerlei dingen gaan: van energiegebruik tot natuur.’ Biodiversiteit gaat echter nog over veel meer dan ‘groen’ zijn, het gaat erover dat een heel ecosysteem in balans is. Om dat te bewerkstelligen is het niet alleen belangrijk om wat bomen neer te zetten, maar ook om ervan bewust te zijn wat die bepaalde soort boom precies doet met andere organismes in de leefomgeving. Er moet daarom goed worden nagedacht wanneer zowel organismes als niet-levende schakels, zoals water of beschutting, in een ecosysteem worden toegevoegd of verwijderd. Op dit moment besteed de RU hier onvoldoende aandacht aan.
Nu schemert het al gauw door dat bij het bedenken en opstellen van bestemmingsplannen vooral wordt nagedacht over wat mooi staat op de campus. In die plannen wordt gesproken over het neerzetten van bomen of het creëren van een ‘campus à la Harvard’, wat een parkachtig landschap en uitdunning van bosbouw zou betekenen. Een campus naar het voorbeeld van de Amerikaanse universiteit duidt eerder op een nagestreefd prestige qua uiterlijk, dan dat deze nou zo bekend staat om zijn grootse biodiversiteit. Zodoende lijkt het wel alsof de universiteit bezig is met een ‘groen’ beleid, maar van échte biodiversiteit is geen sprake. Dat is een gemiste kans.
Actie-reactie
Dat de RU de plank wel vaker misslaat, blijkt uit het feit dat er wel degelijk door ecologen onderzoek naar biodiversiteit op de Radboudcampus is gedaan, maar dat hier nauwelijks maatregelen uit voort zijn gekomen. Zo bleek uit het onderzoek dat er te weinig oppervlaktewater aanwezig is op de campus. ‘Maar, wij gaan hier geen gekke dingen doen: wij gaan hier bijvoorbeeld geen vijvers aanleggen’, vertelt Guido van Gemert, adviseur duurzaamheid en milieu van de RU en het Radboudumc, die het onderzoek initieerde. Hoewel het goed is dat er dus onderzoek is gedaan, houdt de RU grootse plannen dus duidelijk af.
‘De RU kan vissen in een enorme vijver vol kennis.’
Kennisvijver
Het bedenken van oplossingen voor onder andere het watertekort, wordt dus maar met mate gedaan. Dat terwijl de RU kan vissen in een enorme vijver vol kennis: het onderzoek groeit letterlijk in de achtertuin van de universiteit. ‘We hebben hier zoveel meer kennis over hoe je een biodiverse campus zou kunnen realiseren’, vertelt Bosschaart enthousiast. ‘Laten we die kennis en kunde dan ook gebruiken.’ Dat wil niet zeggen dat onafhankelijk onderzoek vermengd moet raken met beleidsplannen, maar dat onderzoekers simpelweg hun expertise gebruiken om beleidsmakers te adviseren. Bovendien is in de praktijk al gebleken dat het profijt kan hebben wanneer experts hun advies geven, stelt Ingrid Visseren-Hamakers, hoogleraar Environmental Politics and Government: ‘Er zijn tal van steden die aan nature-based solutions doen’. Dat duidt erop dat juist het gebruiken van natuur om een probleem op te lossen, heel effectief kan zijn. Denk alleen al aan het verruilen van stenen voor planten, waardoor regenwater gemakkelijker wegloopt.
Hoe voer je dit dan daadwerkelijk uit? Bosschaart stelt een aanpak, een zogeheten ‘integraal’ of allesomvattend plan voor, waarbij allerlei vakgebieden samen komen: ‘Er moet creatief worden nagedacht, dat wil zeggen dat er ook vanuit verschillende perspectieven naar biodiversiteit op de campus wordt gekeken.’ Als je bijvoorbeeld het waterprobleem daadwerkelijk wil aanpakken, vraagt dat om een integrale aanpak. Bosschaart vertelt: ‘Als je echt iets wil bewerkstelligen, heb je meer expertise nodig: dan moet je ook problemen bekijken die op eerste gezicht onmogelijk lijken.’ Daarvoor moet de RU experts betrekken bij het opstellen van beleidsplannen en bij het uitvoeren daarvan. Bovendien zou het de RU sieren als zij een aanspreekpunt puur voor biodiversiteit zouden aanstellen waar studenten met een goed idee omtrent biodiversiteit terecht kunnen. Zo’n service ontbreekt nu volledig.
Pluk de dag
In de duurzaamheidsvisie van de universiteit staat: ‘Onze universiteit wil bijdragen aan een gezonde, vrije wereld met gelijke kansen voor iedereen en zowel regionaal als internationaal van betekenis zijn.’ Dat geldt ook op het gebied van biodiversiteit. Laat als universiteit zien wat er allemaal mogelijk is en vervul zo een maatschappelijke voorbeeldfunctie. Maai vooral niet langer de bermen rondom de campus leeg, maar pluk daarentegen de kennis die erop groeit.